Boats

Boats

I met her first time when we went to Das uncle. My Father and Das uncle were playing chess. She brought over coffee and some snacks for us. Bittu was sick so Mother and him did not come with us. If he would have been there then we would have either played with something or at least fought over something. We would have killed the time. But since I was alone, I got bored.

Then she took me to her room. On a table there were many paint bottles and brushes. And the walls were all covered with paintings. Most of the paintings had boats in them. Blue skies, mountains, blue-green water, water lilies, a pair of ducks and boats. Sometimes a lot of them floating on waves in a sea or an ocean, other times just a single boat on a lake.

“Did you paint these?” I asked.

“Yes” She said.

“You only know how to draw boats?”

She smiled. “No, I can draw a lot of other things. But I mostly love to draw boats”

“Why?”

“A boat floating on the waves in the water. How great it must feel to sit and sway in it. As if you are in your mother’s arms. You can use the oars if you feel like it or just let the wind take you somewhere on its own. Who knows what shore you may reach, what you may see. Will you come with me?

“I don’t know. Daddy may scold me.”

“Ok, then. But could you at least come with me so we can let the boats flow in rushing rainwater? When I was small, whenever it rained I used to make boats and send them floating on water and running after them. They were just paper boats. After going a little far they used to stop, getting stuck somewhere and after going in circles couple of times, they used to drown away. I used to cry a lot and Mummy would have a hard time pacifying me”

“It’s no big deal, you can just make another one.” I said.

“Will you make some for me?”

“Yes,  Sure. Give me some paper. But it’s not yet time for rain so we can’t float them in rainwater.”

“Then we will wait for the rains to come……”

She gave me a nice colorful square paper. I folded it twice making it into a boat and gave it to her.

“Wow, beautiful. It’s so nice. Make some more for me when you come next time.”

Then Daddy called and we started for home. I looked back and saw her standing outside the door, with the boat in her hand.

After that we went to their home many times. Sometimes Gandhekaka used to come as well with his dog named Chinku.  When Father and Das Uncle were playing chess, Gandhekaka made me play with him. Maybe he wasn’t as good of a player as Father or Das Uncle. She used to take Chinku out. He was very fond of her and used to play with her a lot.

Every time I used to make some boats for her that I had learned from others. Except for a little difference most of them were all alike but they had different names such as bambi boat, anchor boat, sail boat. She always showed surprise and amazement with wide eyes when I showed her how to make those boats and she then used to keep them on a shelf. All the boats I gave her were neatly lined up on the shelf. There were also many new paintings on the wall, with some boats very much like the boats I had made. At least that’s what I imagined.

Sometimes we used to play a game. We used to pretend that we were in a boat and with closed eyes imagine what all we were seeing as we floated by. We used to describe in rich details flower gardens, orchards, jungles with animals and weird, scary beasts, tiny villages and big towns. It was a lot of fun to play that game.

Once we went over and I saw a beautiful boat made of wood, with delicate, exquisite carving on it. It was on the same shelf where my boats were sitting, occupying the center most space. I asked her who gave it and she said someone gave it to her as a birthday gift.

“One of the girls from your childhood?” I asked

She smiled “No, a new friend who is a man. Just like you. But no one knows about him. It’s…..our secret and now only you know it. Don’t tell anyone yet. You won’t, right?”

I just shook my head saying I won’t. But all the time I kept looking at that boat. My paper boats looked so simple and childish aside that wonderful boat.

Not too long after that they all came to us for dinner. Gandhekaka also came with Chinku. Bittu said she was get married and going somewhere far off to another country. He always overhears other people’s conversations and keeps telling everyone about it.

Everyone was speaking a lot with each other. She also talked a lot, more than usual and louder than other times I thought. She even played with Chinku. But she didn’t speak with me. In fact I didn’t say much to anyone. Only when Das uncle asked me one question twice, she said, ”Daddy, You are a bit too much”. When they were ready to go, everyone went to the door to say goodbye. She hugged and waved a lot and kept saying “Bye Uncle, Bye Aunty, Bye Bittu, Bye Chinku”. Then she didn’t say anything and just left.

After a while Father again took me to Das Uncle but she had left the country by then. Uncle said there was something for me in her room. I went and saw that all pictures on the wall and the paint bottles and brushes on the table were gone. There was a box on the table. I opened the box and saw the wooden boat and a pack of color papers, new and unopened. I glanced at the shelf and saw that it was empty.

Once we came home, I kept the box in the lower shelf in my room and kept some of my old story books on top. Bittu likes to play a lot but he isn’t that interested in reading.

That year it did not rain until very late in the season. And when it did, there were only some weak showers. The water never gushed and flowed strongly. The pack of color papers remained unopened. No boats were made. But I know how to make a lot of boats, bambi boat, anchor boat, sail boat and a normal boat……

Suresh Nair

6/26/2016

(This story is based on a Marathi poem “Hodya” written by Hemant Govind Joglekar. The poem is beautiful, evocative and abstract. I tried to fill the gaps with an imagined narrative, weaving a story together, while still trying to keep the full essence of the poem intact.)

होड्या (Hodya)

बरचसं काही वाचनात येतं, पण त्यातलं काहीच एकदम चटकन मनाला भावतं. इतक्यात वाचनात आलेल्या दोन कविता माझ्या मनात एकदम खोल घर करून राहिल्यात. एक म्हणजे बोरकरांची "संधीप्रकाशात" आणि दुसरी हेमंत गोविंद जोगळेकर यांची "होड्या". हेमिंग्वेच्या लघुकथा व त्याचं लेखनतंत्र  वाचताना "Iceberg Theory " बद्दल वाचलं होतं. उघड उघड अगदी मोजक्या गोष्टीच मांडायच्या, पण बरचसं अनुत्तरीत तरी उकल करता येण्याजोगं  ठेवायचं. "होड्या" मला तशीच वाटली. इथे मी त्या iceberg चा पाण्याखालचा भाग कसा असेल याचं एक कल्पनाचित्र मांडलंय. मला स्वतःला अजून एक - दोन तरी वेगळी चित्र दिसतायत. कुणाला कदाचित आणखी दिसतील.

 होड्या

 दास अंकलकडे आम्ही पहिल्यांदा गेलो तेव्हा ती भेटली. बाबा आणि दास अंकल चेस खेळत होते. तिनं कॉफी आणि फरसाण दिला. बिट्टूला बरं नव्हतं म्हणून तो आणि आई घरीच होते. तो असता तर आम्ही काहीतरी खेळलो असतो नाहीतर एकमेकांशी भांडलो तरी असतो. वेळ गेला असता. पण मी एकटाच होतो म्हणून कंटाळलो. 

मग तिने मला तिच्या खोलीत नेले. टेबलावर खूपश्या  रंगाच्या बाटल्या  आणि  पेंटिंगचे ब्रश होते. आणि भिंतीवर सगळीकडे चित्रं होती. बऱ्याचश्या चित्रात होड्या होत्या. निळं आकाश, डोंगर, हिरवं - निळं  पाणी, कमळं, कधी बदकाची जोडी  आणि होड्या. कधी समुद्रावर एकदम खुपश्या तर कधी नदी किंवा तळ्यात एकटीच होडी. 

"तू काढल्यास?" 

"हो" 

"तुला फक्त होड्याच काढता येतात का ?" 

ती हसली "नाही, बाकी सुद्धा काढू शकते . पण मला होड्या खूप आवडतात " 

"का?" 

"पाण्याच्या लाटेवर झुलणारी होडी. त्यात बसून तरंगायला किती छान वाटतं. आईच्या कुशीत असावं तसं. हवं तर वल्हव वापरायचा नाहीतर वारा घेऊन जाइल तिथे जायचं. कधी कुठला किनारा लागेल, काय दिसेल कुणी सांगावं. तू येशील माझ्याबरोबर ?" 

"माहित नाही. बाबा रागावतील " 

"ठीक आहे. पण माझ्याबरोबर पावसाच्या पाण्यात तरी कागदाच्या होड्या सोडशील ना ? लहानपणी पावसाच्या सरी आल्या कि मी होड्या करून वाहत्या पाण्यात सोडायचे आणि तिच्यामागे धावत जायचे. कागदीच त्या, फार लांब जायच्या नाहीत. मग थांबून, गटांगळ्या खात त्या बुडाल्या कि मी खूप, खूप रडायचे. मम्मीला  मला समजावता समजावता नाकीनऊ यायचं " 

"त्यात काय, दुसरी करायची" 

"तू देशील करून ? " 

"हो, देईन कि. कागद दे. पण आता पावसाळा नाहीये म्हणून पावसात सोडता नाही येणार " 

"मग आपण पावसाची वाट बघूयात.. .” 

तिने एक छान रंगीत चौकोनी कागद दिला. तो दोन वेळा दुमडून मी होडी केली आणि तिच्या पुढे धरली. 

"वा. सुरेख. किती छान केलीस. पुढच्या वेळी येशील तेव्हा आणखी करून दे " 

मग बाबांनी हाक मारली आणि आम्ही निघालो. मी वळून पाहिले  तेव्हा तिच्या हातात ती होडी होती. 

त्यानंतर बऱ्याच वेळा आम्ही त्यांच्याकडे गेलो. कधी कधी त्यांच्या चिंकू कुत्र्याला घेऊन गंधेकाका सुद्धा यायचे. बाबा आणि दास अंकल चेस खेळायला लागले कि गंधेकाका मला त्यांच्या बरोबर खेळायला घ्यायचे. ते बहुतेक बाबा आणि अंकल इतकं चांगलं खेळत नसावेत. ती चिंकुला बाहेर घेऊन जायची. चिंकु तिच्यासोबत खूप छान खेळायचा. 

दरवेळी मी कुणाकुणाकडून शिकून घेतलेल्या वेगवेगळ्या होड्या करून तिला द्यायचो. थोड्याफार फरकाने त्या सर्व सारख्याच होत्या पण नावे मात्र वेगवेगळी - बंबी होडी, नांगरी होडी, शिडाची होडी. ती मात्र एकदम डोळे मोठे करून आनंद झाल्याचं दाखवायची आणि शेल्फ वर ठेवायची. मी दिलेल्या सर्व होड्या एका शेल्फ वर नीट मांडून ठेवल्या होत्या. भिंतीवरदेखील नवीन नवीन चित्रं येत होती, काही चित्रात मी केलेल्यासारख्या होड्या होत्या असं मला वाटलं. 

कधी कधी आम्ही केलेला एक खेळ खेळत असू. डोळे मिटून दोघे होडीत बसलोय अशी कल्पना करायची आणि आजूबाजूला जे काही दिसतंय ते सांगायचे. कधी फळाफुलांच्या बागा, कधी जंगल, प्राणी, राक्षस, कधी मोठं शहर, असं खूप काही भरभरून सांगायचो. हसायचो. एकदम मजा यायची. 

एकदा मी गेलो तर तिच्याकडे एक सुंदर लाकडाची, नाजूक कोरीव काम केलेली होडी दिसली. माझ्या होड्या ज्या शेल्फवर होत्या त्यात सर्वात मध्ये ती होती. मी विचारलं तर म्हणाली तिच्या वाढदिवसाला कुणीतरी भेट म्हणून दिली. 

"मैत्रिणीने दिली ?" 

ती हसली "नाही मित्राने दिली. तुज्यासारखाच माझा एक खूप चांगला मित्र आहे. पण इतर कुणाला माहित नाही. आमचं…. आणि आता आपलं गुपित आहे ते. कुणाला सांगू नकोस. नाही ना सांगणार ? " 

मी मान हलवली "नाही सांगणार ".  पण माझं लक्ष त्या होडीकडेच होतं. तिच्या शेजारी माझ्या कागदी होड्या अगदी साध्या वाटत होत्या. 

नंतर जवळ जवळ लगेचच ते सगळे आमच्याकडे जेवायला आले. गंधेकाका सुद्धा चिंकुला घेऊन आले होते. बिट्टू म्हणाला तिचं लग्न ठरलंय आणि ती परदेशी जाणार आहे म्हणून बोलावलंय. तो नेहमीच कुणाचं काहीतरी ऐकतो आणि सगळ्यांना सांगत असतो म्हणा. ते आले तेव्हासुद्धा तोच सांगत आला कि ती चालवत आली होती म्हणे गाडी. 

सगळे एकमेकांशी खूप बोलत होते. ती सुद्धा सगळ्यांशी चिक्कार बडबडली, नेहमीपेक्षा जरा जास्तच जोरात बोलत, हसत होती. चिंकुशी सुद्धा खेळली. पण माझ्याशी नाही बोलली. मी फारसं बोललोच नाही काही कुणाशी. फक्त दास अंकलनी दोनदा एकच प्रश्न विचारला त्याचं उत्तर दिलं. ती शेजारीच होती, आणि फक्त म्हणाली " पप्पा, तुम्ही कमालच करता !". ते निघाले तेव्हा दारापर्यंत सगळेच गेलो. ती सगळ्याना बाय करत होती "बराय अंकल, बराय ऑन्टी, टाटा बिट्टू, टाटा चिंकू " नंतर म्हणालीच नाही काही. 

काही दिवसांनी बाबा पुन्हा दास अंकलकडे घेऊन गेले तोस्तोवर ती गेली होती. अंकल म्हणाले माझ्याकरता काहीतरी दिलंय, तिच्या खोलीत आहे. मी गेलो तर रंगाच्या बाटल्या आणि ब्रश असायचे त्या टेबलावर फक्त एक बॉक्स होता. त्यात ती लाकडी होडी होती आणि रंगीत कागदांचा एक गठ्ठा. मी शेल्फ वर पाहिलं तर तो मोकळा होता. 

घरी येउन तो बॉक्स मी माझ्या खोलीत कपाटाच्या खालच्या कप्प्यात ठेऊन दिला. त्यावर माझी जुनी गोष्टीची पुस्तकं वगैरे ठेवली. बिट्टूला खेळ आवडतात, तो फारसा वाचत नाही. 

त्यावर्षी खुप उशिरापर्यंत पाउस पडला नाही. पडला तोही अगदी थोडा जेमतेम, भुरभुरा. पाणी जोरात वहायलंच नाही. रंगीत कागदांचा गठ्ठा न उघडता तसाच राहिला. होड्या केल्याच नाहीत. पण मला पुष्कळ होड्या येतात, बंबी होडी, नांगरी होडी, शिडाची होडी आणि साधी होडी……

सुरेश नायर

३/१८/१६

(ब्लॉग वर हे प्रसिद्ध करायच्या आधी 'होड्या' कवितेचे कवी श्री. हेमंत गोविंद जोगळेकर यांची परवानगी घेतली होती. त्याबद्दल त्यांचे मनपूर्वक आभार)

ट्रीटमेंट ट्रीटमेंट

Treatment

धरलाय तिने आज अबोला, न बोलता दे टोला

Silent Treatment Silent Treatment

पूर्णपणे दुर्लक्ष, नाही नुसताही एक कटाक्ष

Blind Treatment Blind Treatment

ऐकून हाक माझी, जाते खोलीत आतल्या ती

Deaf Treatment Deaf Treatment

करपून जरी गेला भात, जेवताना तोच ताटात

Hot Treatment Hot Treatment

शिळी आमटी फ्रिजमधून, तशीच आली वाटीतून

Cold Treatment Cold Treatment

सांगू कुणा, शोधू कुठे, असेल ना यावर

Some Treatment? Some Treatment?

पण ज्याला विचारतो तो म्हणतो बापडा

No Treatment! No Treatment!

सुरेश नायर

३/२०/१६

जाईन दूर गावा - आरती प्रभू

आरती प्रभू यांची एक माझी खूप आवडती कविता. आयुष्यात मी लावलेली पहिली चाल या कवितेला सुचली. बागेश्री रागावर आधारित ही चाल या कवितेच्या भावाला समर्पक आहे असे मला वाटते (हीच चाल वापरून केलेली माझी स्वतंत्र शब्दरचना 'नाही मनास आता' या ब्लॉगवर आहे)

तेव्हा मलाच माझा वाटेल फक्त हेवा

घरदार टाकुनी मी जाईन दूर गावा

पाण्यात ओंजळीच्या आला चुकून मीन

चमकून हो तसाच गाण्यात अर्थ यावा

शिंपित पावसाळी सर्वत्र या लकेरी

यावा अनाम पक्षी स्पर्शू मलाच यावा

देता कुणी दुरून नक्षत्रसे इशारे

साराच आसमंत घननीळ होत जावा

पेरून जात वाळा अंगावरी कुणी जो

शेल्यापरी कुसुंबी वाऱ्यावरी वहावा

तारावरी पडावा केव्हा चुकून हात

विस्तीर्ण पोकळीचा गंधार सापडावा

तेव्हा मलाच माझा वाटेल फक्त हेवा

घरदार टाकुनी मी जाईन दूर गावा

आरती प्रभू

नेसूनी पैठणी वाट पाहते

कल्पना  करा मराठी फौज मोहिमेवर गेली आहे. दिवस, आठवडे, महिने लोटतात. मग बातमी येते कि मोहीम फत्ते झाली. सगळीकडे आनंदी आनंद. इतके दिवस थरथरणाऱ्या  हातांनी कपाळी कुंकू लावणाऱ्या स्त्रिया आज ठेवणीतली पैठणी घालून, डोळ्यात तेल लावून वाट पाहतायत. 

हे composition पटदीप रागावर आधारित आहे. काहीशी लावणीच्या अंगाची चाल, मध्ये कोरस. पटदीप हा एक करुण, विरही भावाचा राग. 'मर्मबंधातली ठेव ही', 'मेघा छाये आधी रात' किंवा हिराबाई बडोदेकर यांच्या आर्त स्वरातील 'पिया नाही आये'  बंदिश, ही या रागातली काही ठळक उदाहरणे.   

नेसूनी पैठणी वाट पाहते दारी

अजून का न आली परदेसाहून स्वारी

(टपटप टपटप टापा टाकीत, दौडत घरच्याकडे

दरी खोऱ्या अन कडे-कपारी, भेदीत जाती पुढे

धुळीचे वादळ मागे उडे)

पाहिली न कधीची पडछायाही त्यांची

संपेल अशी ही रात्र कधी अवसेची

जीव झुरतो पाहण्या चंद्र पुन्हा आकाशी

(तड तड तड तड वाजत उठती, ताशे अन चौघडे

गुड्या तोरणे सडा अंगणी,जरीपटका फडफडे

भरून आनंद आज चहूकडे)

थोपविण्या गनीमा गेले मुलुखापार

फडकवला झेंडा भगवा अटकेपार

घरी येता वाहीन, ओवाळून जीव पायी

सुरेश नायर 

२/२०१६

ही कविता गीतरुपात ऐकण्यास इथे क्लिक करा 

कधी घ्यावे कधी द्यावे

कधी घ्यावे, कधी द्यावे

गुलाबाचे फुल

रुजवावी नवी जुनी

मनातली भूल

असूनही परिचित

कुणाचे पाऊल

रोमांचावे अंग अंग

लागता चाहूल

असताना नजदीक

आनंद संमुळ

नसताना जीव व्हावा

भलता व्याकुळ

मध्ये जसा बिंब मी,
तू भोवती वर्तुळ

अवघ्याची संसाराचे

होतसे गोकुळ

सुरेश नायर
(२/२०१६) 

Flowers

Every day I wear the same garland

Of fathomless pain around my neck

Made of flowers you once gave me

One, two or a handful at a time

They were really flowers back then

Fragrant, colorful, delicate in my palms

That gave vivid pleasure to my senses

And a blissful, lulling peace to my mind

Now they are like hard, heavy stones

A burden that I can just barely carry

Lighter in the distractions of the day

But heavier in the loneliness of night

I know it may be too much to expect

For you to give me fresh flowers again

But could you just, if only once, gift me

Some withered leaves and dried flowers?

Joyfully I will carry them around all day

And use as a pillow while resting at night

When it’s time to take my final leave

They can rest with me, ever and after

Suresh Nair
6/3/2016

निशब्द रानात

निर्वाण

गेले हुंदके आटून, जनही गेले विरून

थोडा उरलो मी मागे, इथे राखेत अजून

नाही यावयाचे कोणी, नाही जावयाचे कोठे

वाट पाहायची राख, जाता मातीत विरून

कसे शांत शांत वाटे, निर्वाणीचा हा एकांत

योग्य वेळ ही स्वतःशी, घ्याया संवाद साधून

काही वाद आपल्याशी, जरा आठवांची सैर

वाटे करावी जराशी, गोळाबेरीज बसून

मग वाटले कशाला, काय त्याचा उपयोग?

शून्य उत्तर शेवटी, किती वजा शून्यातून

सत्य जाणियले आता, घडीभरचा प्रवास

मुक्त झालो मी अखेर, घ्याया निरोप इथून

तोच अनाम एक पक्षी, अंग माखतो राखेत

मऊ पिसामध्ये त्याच्या, जातो मीही सामावून

एक घेऊन भरारी, पक्षी जाय दिगंतरा

मीही जातो त्याच्यासवे, आल्या गावी परतून

सुरेश नायर

 १/२०१६

गाठ

गालिबचा एक सुन्दर शेर आहे " मत पूछ के क्या हाल है मेरा तेरे पीछे, तू देख के क्या रंग है तेरा मेरे आगे". 

याचं रुपांतर करताना सहज एक पूर्ण गजलवजा कविता झाली

गाठ

या आल्याड मी उभा, त्या पल्याड तू उभी,

उंबरा पाहे धरू त्या, ढाळणाऱ्या चौकटी,

पुसू नकोस मी कसा, राहिलो तुझियाविना

बघ जरा स्वतःस तू, आहे कशी माझ्याविना

एकमेका विचारण्याचे, प्रश्न जरी उरले किती

काय असतील उत्तरे, वाटे परी मना भीती

पापण्यांनीच दे निरोप, शब्द राहूदे मुकेच

थरथर ओठावरी तव, सांगते आहे बरेच

गाठ घडली, योग होता, आणखी काही नव्हे

पाऊले वळता उडाले, अंगणातील बघ थवे

सुरेश नायर

 १/२०१६

नाही मनास आता

ही कविता गीतरुपात ऐकण्यास इथे क्लिक करा 

नाही मनास आता, आनंद वा विसावा

छळतो क्षणाक्षणाला, दोघातला दुरावा

मिटलेल्या पाकळीत, कोंडून राही गंध

वाटे कळीस आधी, बागेत भृंग यावा

गुंफून वेदनेत, घुमतात सूर माझे,

झंकारतील जेव्हा, तू छेडशील तारा

साराच आसमंत, जातो आता विरून,

व्योमात मी बुडाले, नाही कुठेच अंत,

अस्तित्व ना, न प्राण, मी अणुमात्र बीज

होऊनी ये प्रकाश, जागून श्वास यावा

(चाल - बागेश्री रागावर आधारित )

सुरेश नायर 

(१२/२०१५)

धुंद वाटेवरी

आयुष्य म्हणजे वाटेवरचा एक प्रवास. मुक्काम प्रत्येकाचा एकच. पण प्रवास मात्र प्रत्येकाचा निराळा. आपापल्या वाटेवर पावले टाकीत आपण जात असतो. कुणाकडून बरेच काही घेतो तर कुणाला थोडे काही देतोही. रिकाम्या हाती सुरु झालेला हा प्रवास, शेवटी रित्या हातीच संपतो. वाटेवरच्या पाउलखुणा देखील, कालांतराने मिटून जातात. मग या प्रवासाचं प्रयोजन काय ? वाटेवरून कळत नकळत तुम्ही काहीतरी पेरीत जाता. आणि जिथे पेरणी आली तिथे आपसूक उगवणी आलीच.

ही कविता गीतरुपात ऐकण्यास इथे क्लिक करा 

धुंद वाटेवरी पेरीत जावे तराणे

जाता मिटुनी खुणा पावलांच्या

मागे उरावे गाणे

हा देश, हा गाव, हा कुंद वारा

तो  सूर्य, तो  चंद्र, तो शुक्रतारा

मी चालतो वाट इथली नव्याने

सारे आहे पुराणे

ओंजळ पुरेशी, झोळी कशाला,

घ्यावे कुणाचे, द्यावे कुणाला

प्राशीत जावे वाटेवरी या

आहेत जे  नजराणे

आलो कुठोनी, जाणार कोठे 

इवला प्रवास, अन प्रश्न मोठे 

वाटा निराळ्या जुळतात जेथे

सुटतील तेथे उखाणे

सुरेश नायर (१२/२०१५)

एका अज्ञाताचा हात

न सखा तो, न बंधू

न माता ती, न तात 

असे जगाच्या पाठीशी 

एका अज्ञाताचा हात 

येते उधळीत प्रभा 

रंग सोन केशरी 

नक्षी ओढतो कुंचला 

एका अज्ञाताचा हात 

येते वाऱ्याची लकेर 

पाने- फुले धरी फेर 

धून उठे वेणूवरी 

एका अज्ञाताचा हात 

पहाटेस भूपाळी 

रात्री अंगाई गीत 

थोपटीतो हलकेच 

एका अज्ञाताचा हात 

देतो मातीला आकार 

घडा घडतो, मोडतो 

चाकावर निरंतर 

एका अज्ञाताचा हात

नोवेंबर, २०१५ 

रात्र आहे अशी

रात्र आहे अशी अंधारलेली

चंद्र आहे कुठे दडलेला

भास होती मला तू इथेची कुठे

अन तरीही कुठे सापडेना 

हाय मोडू नको तू दिलेली, 

वचने आजच्या मिलनाची

दाह अंतरीचा साहवेना, रात्र आहे….. 

सांग झेलू कसे घाव मी हृदयी, 

सांग साहू कशी वेदना ही उरी 

धीर सावरता सावरेना, रात्र आहे….. 

रात्र दाटून येई जशी भोवती, 

ज्योत आशेची होतेय मावळती 

पण तरीही पुरी वीझवेना, रात्र आहे…

सुरेश नायर 

१/२०१५ 

झाडावर बसले किती हे पक्षी

अळवावरचा थेंब

बागेमधला बाक एकला

Photo Credit: Madhura Chitnavis-Marathe

चिऊताई तू

 

तण तण

 

जाना तो था

 

वय ऐंशी उलटले

(एक मित्राच्या आई वडिलांच्या ऐंशीव्या वाढदिवसाच्या प्रसंगी रचलेली कविता) 

वय ऐंशी उलटले तेव्हा मला उमजले

जे जे मी साधले ते ते मला गवसले

उत्तुंग पर्वतशिखर मला सर करायचे होते

विस्तीर्ण सागराला आलिंगन द्यायचे होते

 चांदणे वेचून ओंजळीत भरायचे होते

कल्पवृक्षाचे बन अंगणी फुलवायचे होते

 विशीतल्या स्वप्नांची हीच गोडी असते

कल्पनेचे फुलपाखरू हवे तसे उडते

चाळीशीच्या उंबरठ्यावर पाय खाली टेकले

साठी आली तोवर खुंट, घट्ट खोल रुतले

 मग सुरु झाली त्या स्वप्नांची उजळणी

किती अधिक, किती वजा, सर्वांची मोजणी

कर्तृत्वाची शिखरं सारी मी सर केली

संकटांना अभिडपणे आलिंगने दिली

कुटुंबाच्या सहवासात ओंजळ सुखाने भरली

सगे -सोयरे मित्रांची अंगणात बाग फुलली

कल्पनेतली फुलपाखरं नेहमीच उडत होती

क्षणोक्षणी मधुकण प्राशून घेत होती

वय ऐंशी उलटले, तेव्हा उमजतंय मला

जे जे मी साधले, ते ते गवसलय मला

 सुरेश नायर

2014 

तरुण आहे रात्र अजुनी - सुरेश भट

आज दिवसभर तिचं मन अस्वस्थ होतं. मनात एक काहूर माजलं होतं, हुरहूर राहिली होती. खरंतर रात्रीच्या अंधारासोबत मागचं सगळं काही विरून गेलं होतं. निदान तिला तरी असं वाटत होतं सूर्यप्रकाशात धुकं विरावं तसं सारं काही सूटं, मोकळं झालं होतं. एक नवा दिवस, नवी रात्र समोर होती.

पण तिला पूर्ण जाग आली तोवर तो कधीच कामावर निघून गेला होता. तिला चाहूलही न लावू देता. काही वेळ ती तशीच पडून राहिली. रिकाम्या जागेत, चादरीच्या चुणीत, उशीच्या खोबणात त्याचा स्पर्श, गंध शोधायचा, अनुभवायचा प्रयत्न करत.

नंतर ती उठली आणि कामाला लागली. सारं घर आवरलं. धुळीचा एकेक कण, एकेक कोळीष्टक टिपून सारं काही स्वच्छ केलं. पडदे झटकले, चादरी - टेबलक्लॉथ  बदलले, फुलदाणीत फुलांची सजावट केली. तिन्ही सांज झाली तसं अंधारून येऊ लागलं. पण आज पौर्णिमा होती, चांदण्यात सारं काही न्हाहून गेलं होतं. वाऱ्याची झुळूक आली आणि त्यासोबत रातराणीचा गंध. निरव शांततेत फक्त दूर समुद्राच्या लाटांचा आवाज काय तो येत होता.

इतक्यात तो आला. तिने पाहिले तो त्याचा चेहरा शिणलेला, डोळे जडावलेले. काही न बोलता तो थेट पलंगावर जाउन निजला, त्या कुशीवर वळून. ती आली तोवर तो शांत निजला होता, त्याचा श्वास मंदावला होता. हलकेच त्याच्यावर पांघरूण टाकून, ती चाहूल न लावता पलीकडे पहुडली. दूरवरून येणाऱ्या लाटांच्या आवाजात आता त्याचा श्वासांचा आवाज एक झाला होता. आणि तिचं मन विचारत होतं 'तरुण आहे रात्र अजुनी, राजसा निजलास का रे......

आईशी जडले नाते

श्वास घेता पहिला नाते नाळेशी मग सुटते 

म्हणुनी का आईशी जडले नाते अपुले तुटते ? 

आटतो पान्हा गोडी जेव्हा मऊ भाताची जडते 

म्हणुनी का आईशी जडले नाते अपुले तुटते ? 

दुडुदुडू येता चाल कडेवरचे बागडणे विरते 

म्हणुनी का आईशी जडले नाते अपुले तुटते ? 

दृष्ट काढण्या पुढती अपुली सृष्टी गेली असते 

म्हणुनी का आईशी जडले नाते अपुले तुटते ? 

नवमासी जी उदरी अपुल्या बीजांकुर एक जपते 

आकारासी येउन बीज ते तिज हाती मोहरते 

त्या शरीरातील नसानसातून तीच वाहत असते 

म्हणुनीच तर आईशी जडले नाते कधी ना तुटते

सुरेश नायर

एप्रिल/ २०१४

लाइफलाईन (लघु कथा)

विसुभाउंनी पुन्हा एकदा घड्याळाकडे आपली नजर वळवली. पाचला आणखी पाच मिनिटे बाकी होती. त्यांच्या तोंडातून एक मोठा निश्वास बाहेर आला. खरंतर पाचला सात मिनिटे होती तेव्हा त्यांनी घड्याळ पाहिले  होते आणि मनाशी  घट्ट राहून परत तिकडे लक्ष द्यायचे नाही असे ठरविले होते. पण वेळही मोठा गमतीदार असतो आणि आपल्याशी खेळत राहतो. कधी ससा होऊन लांब लांब उड्या मारत नको तेवढा पटकन जातो तर कधी कासवाच्या गतीने पुढे सरकतो. आज त्याने कासवाचे रूप धारण करून विसुभाऊंना छळायचे असे ठरविले होते. अर्थात हे सगळे विचार या दोन मिनिटात त्यांच्या मनात येउन गेले आणि त्यांना वाटले कि काटा ४-५ मिनिटांनी पुढे सरकला असेल. पण अजून पाच मिनिटे निघायची होती.

        खरंतर आता दोन महिने उलटले होते तेव्हा शरीराला भुकेची सवय झाली होती. सकाळी एखादं फळ किंवा चहासोबत दोन-तीन बिस्किटं, दुपारी डब्यात एखादी पोळी आणि खूप काकडी-गाजर- टोमॅटो-कोबी अश्या कुठल्यातरी भाज्यांची कोशिंबीर, तीनच्या सुमारास समस्त ऑफिसच्या लोकांना, निव्वळ झोप उडावी, या हेतूने आलेला समोरच्या टपरीवरचा चहा आणि संध्याकाळी घरी गेल्यावर पुन्हा एक पोळी, एक पळी भाजी, नैवेद्याच्या मुदी एवढा भात आणि एक वाटी ताक. बस, गेले दोन महिने रोज हाच विसूभाऊंनी चालवलेला आहाराचा राबता होता. अर्थात फक्त त्यांच्याने हे करणं ही अश्यक्यप्राय गोष्ट होती, पण वहिनींनी त्यांना शपथ घातली होती तेव्हा त्यांना हे करणं भाग होतं.

        शपथेचं आठवलं आणि विसुभाऊ स्वतःशीच हसले. वहिनींना वाटलं होतं कि त्यांच्या शपथ घेण्याच्या आग्रहावरून विसुभाऊ हा आहारसंयम पाळायला तयार झाले. पण त्याआधी वहिनींच्या 'माझ्यासाठी तरी तुम्ही हे करा. तुमच्याशिवाय’ या अर्धवट सोडलेल्या वाक्यावरच भाउंचा निर्धार पक्का झाला होता. झालं काय, एका संध्याकाळी त्यांच्या छातीत दुखायला लागलं. आधी ते कुणापाशी काही बोलले नाहीत. कामाच्या ओघात वहिनींना सुद्धा काही जाणवलं नाही. पण मग शेजारच्या जोश्यांचा कुमार, उदया कामाकरता म्हणून दोन वर्ष अमेरिकेला जाणार होता, तो दोघांच्या पाया पडायला म्हणून आला आणि बोलुन गेला ‘वहिनी, दोन वर्ष तुमच्या भज्यांशिवाय काढावी लागतील’. वहिनींनी लगेच 'अरे आला आहेस तर पटकन चार तळते, खाऊनच जा' म्हणून करून आणल्या आणि विसुभाउंसमोर सुद्धा बशीत चार भज्यां ठेवल्या. पण कुमार गेला तरी त्या बशीत तश्याच आहेत ते पाहून त्यांनी भाऊंना निरखून पाहिलं आणि क्षणात 'चला दवाखान्यात' असं म्हणून त्यांचा हात धरला.

        दवाखान्यात जाईस्तोवर भाऊंनी वहिनींना आपलं दुखणं सांगितलं पण वहिनी शांतच राहिल्या. मग तपासणी वगैरे सगळं झाल्यावर डॉक्टर म्हणाले ' तुमचं कॉलेस्त्रोल लेवल बरंच वाढलंय, सध्या औषधं लिहून देतो. पण ताबडतोब आहारावर नियंत्रण आणा. तेलकट वर्ज्यच करा, नाहीतर हार्ट अटाकचे चान्सेस खूप वाढतील. व्यायाम, चालणं सुरु करा. दोन महिन्यांनी पुन्हा तपासुयात'. दवाखान्यातून परत येताना वहिनी आणखीनच सुन्न झालेल्या होत्या. विसुभाऊ सुद्धा काय बोलावं ते न कळून गप्पच राहिले. घरात पाउल टाकतो न टाकतो तोच वहिनी, मागून दार लावून, त्यांचा पाठीशी आल्या आणि डोकं टेकवून रडू लागल्या. विसुभाऊ मग त्यांचा हात धरत त्यांना बसवत म्हणाले 'अगं त्यात काय. दिली आहेत ना औषधं. मग काळजीचं काही कारण नाही. तू उगाच रडू नकोस. आण त्या भज्यां इकडे'. त्यावर वहिनींच्या चेहेऱ्यावर  जे भाव उमटले ते पाहून मात्र त्यांच्या छातीत चर्र झालं.

        वहिनींनी सरळ त्या भज्यां केरात टाकल्या आणि म्हणाल्या 'जळल्या मेल्या त्या भज्या. यापुढे या घरात पुन्हा व्हायच्या नाहीत. डॉक्टरांनी सांगितलंय तसं पथ्य पाळा, रोज संध्याकाळी आपण चालायला जात जाऊ. माझ्यासाठी तरी तुम्ही हे करा. तुमच्याशिवाय….…'. यापुढे त्यांना बोलवेना. तश्याच हुंदका देत राहिल्या. मग नंतर त्यांनी शपथ घातली होती. पण भाऊ म्हणाले 'अगं तुझ्या हातच्या भज्या न खाता पुढचं सारं आयुष्य काढणं म्हणजे महाभयंकर सजा आहे. तू सांगशील ते पथ्य मी पाळतो, दोन महिन्यांनी पुन्हा तपासणी आहे. गोष्टी आटोक्यात आहेत असं डॉक्टर म्हणाले तर मला चार भज्या करून दे. मग पुढचे दोन महिने मला सुखाचे जातील. डॉक्टरांची औषधं सोड, तुझ्या भज्या माझ्यासाठी लाइफलाईन आहेत'. नाईलाजाने मग वहिनी या सलोख्याला तयार झाल्या.  

        आता साध्या भज्या, मग त्यात एवढे विशेष काय असा प्रश्न कुणालाही पडणं अगदी साहजिक आहे. पण वहिनींच्या भज्यांची जादूच अशी होती कि कुणीही त्यावर जीव ओवाळून टाकावा. देव जेव्हा एखाद्या कलागुणांची वाटणी करत असतो तेव्हा कुणाच्या वाटेला काय येईल ते सांगता येत नाही. कुणाच्या गळ्यात तो मधुरस ओततो तर कुणाच्या हातात रंगा -चित्रांची जादुई चमत्कार घडविण्याची किमया. वहिनींना मात्र त्याने सुगरणीचा वर दिला होता, आणि त्यातही भज्यांमध्ये सर्वोत्कृष्ट कामगिरीचा किताब बहाल केला होता. साधी कांद्याची भजी, पण चवीला अशी काही रुचकर आणि खमंग कि खाणारा 'वाह क्या बात है' अशी दाद देऊन जायचा. बटाट्याची, पालकाची, वांग्याची, घोसाळ्याची, मेथीची अश्या नाना प्रकारच्या भज्या करण्यात वहिनींचा हातखंडा होता. विसुभाऊ आणि वहिनी यांचे सर्व स्नेही, सर्व मित्रपरिवार, सर्व शेजारी इतकेच काय तर त्यांच्या ओळखीच्या लोकातही वहिनींचा हा लौकिक प्रसिद्ध होता.

        विसुभाउंच्या ऑफिसातले मित्र महिन्यातून एका शनिवारी संध्याकाळी पत्ते खेळायचा अड्डा करत. घर कुणाचंही असो पण वहिनींना आमंत्रण आधी असायचं, भज्या करण्याकरिता. ‘आम्हाला काही येत नाहीत का?’ असं म्हणत दोघी-तिघींनी स्वतः करून घालायचा प्रयत्न केला, पण डाव सपशेल फसला. 'ठीक आहेत' या प्रतिक्रिया, जसजशी संध्याकाळ लांबत जाऊन रात्र व्हायला लागली आणि मद्याने जीभ सैल होऊ लागली तसतश्या 'साली तशी चव नाही' अशी होऊ लागली. मग त्या बायकांनी सुद्धा हात टाकले आणि तुम्ही येउन काय करायचं ते करून घाला असं म्हणत वहिनींना पाचारण केले. वहिनी अगदी न कुरकुरता, दरवेळी सगळं स्वतः करून घालायच्या आणि त्या बायका सुद्धा त्यांच्या मनापासून आभार मानायच्या.

        'आज ओवर-टाईम आहे वाटतं', जाता जाता टाकलेल्या शामरावांच्या या प्रश्नाने विसुभाऊ एकदम भानावर आले. घड्याळात काही सेकंदापूर्वीच पाच वाजून गेले होते पण बरचसं ऑफिस रिकामं झालं होतं. लोकल ट्रेन ही मुंबईची लाइफलाईन. अवघी मुंबई लोकलच्या तालावर फिरते आणि लोकल घड्याळ्याच्या काट्यावर चालते, त्यामुळे मुंबई सेकंदाच्या काट्यावरच पुढे सरकत असते. संध्याकाळी पाच वाजले कि एक सेकंद सुद्धा कुणी ऑफिस मध्ये राहत नसत, तसं  केलं तर लोकल मिस होईल आणि उरलेल्या दिवसाचं गणितंच चुकेल या भीतीनं. विसुभाऊसुद्धा लगबगीनं  आपली बॅग आणि जेवणाचा डबा घेऊन उठले आणि  ऑफिस मधून बाहेर पडले. आफिस ते स्टेशन पाच मिनीटाचं अंतर आणि ५:०९ ची लोकल म्हणजे तसा वेळ होता. पण त्यांची पावले जोरात पडू लागली. काही करून आज विसुभाउंना लोकल चुकवायची नव्हती, घरी वेळेवर पोचायचं होतं.

        दवाखान्यात जायची वेळ आली त्याला परवाच दोन महिने पूर्ण झाले होते. वहिनीं स्वतःच डॉक्टरची अपौइंट्मेंट घेऊन त्यांना पुन्हा तपासणी करण्याकरिता घेऊन गेल्या. आज तपासणीचे रिपोर्ट मिळणार होते. दुपारी लंचच्या सुट्टीत विसुभाऊ दवाखान्यात जाउन रिपोर्ट घेऊन आले. रिपोर्ट उत्तम होते. डॉक्टर तिथेच होते, तेही म्हणाले 'सगळं काही नॉर्मल दिसतंय, दोन महिन्यात खूप प्रगती आहे. पुढच्या तपासणीत असंच आढळलं तर आपण औषधं कमी करु. फक्त औषधाचा परिणाम नाहीये हा, जो काही रुटीन चालवला आहेत तो असाच सुरु ठेवा'. विसुभाऊ म्हणाले ' अहो माझ्याने काय होणार, हे सगळं आमच्या हिचं…' आणि डॉक्टरदेखील मोकळ्याने जोरात हसले.

        गेल्या दोन महिन्यात वहिनींनी जेवणाचाच नाही तर संध्याकाळी लांबवर चालण्याचा सुद्धा नियम केला होता. आधी विसुभाऊ कंटाळायचे पण मग त्यांना उलट त्याची आवड लागली. वहिनींशी होणारया गप्पातून भाऊंना त्यांच्याबद्दल बरयाच नवीन गोष्टी कळून आल्या. वहिनींच्या आवडी निवडी आपण कधी जवळून जाणून घेतल्याच नव्हत्या याची जाणीव त्यांना झाली. चार भिंतीतल्या त्या संसाराच्या पलीकडे वहिनींचं जग असेल का, याचा त्यांनी विचारही कधी केला नव्हता. पण घराबाहेरच्या, आजूबाजूला घडणाऱ्या सांस्कृतिक, सामाजिक, राजकीय अश्या कितीतरी गोष्टीत वहिनींना रस आहे आणि त्यावर त्या सारासार विचार करून स्वतःची मतं स्पष्टपणे मांडू शकतात हे जाणून भाऊंना आश्चर्य वाटले. एक नवीन आदर निर्माण झाला आणि लग्नानंतर वहिनींना शिक्षण पूर्ण करून पदवीधर व्हायचा आग्रह न केल्याबद्दल चूक केल्यासारखे वाटू लागले. एक उत्तम शिक्षिका किंवा सामाजिक कार्यकर्त्या त्या झाल्या असत्या. त्यांनी तसे बोलून दाखवले पण वहिनीच म्हणाल्या ' विचारलं असतं तर तुम्ही नाही थोडंच म्हणाला असता? आणि मी कुठली तक्रार करतेय किंवा संसारात समाधानी नाहीये असं तुम्हाला वाटतं का?'. यावर विसुभाउंना बोलण्यासारखं काहीच नव्हतं.

        स्टेशनवर येईतो विसुभाऊ घामाळलेले होते आणि छाती भरून आली होती. उगीच घाई केली असं त्यांना वाटले. स्टेशन खच्चून भरले होते पण नेहमीच्या सराईतपणे विसुभाऊ लोकल मध्ये पटकन चढता येईल अश्या जागी येउन थांबले. छातीतले ठोके नॉर्मल होतायत इतक्यात लोकल आलीच. लोकल अर्थात नेहमीप्रमाणे भरली होती, तेव्हा बसायला जागा मिळायची सोयच नव्हती. विसुभाऊ दारापाशीच उभे राहिले. साधारण पंचवीस एक मिनिटांचा प्रवास होता. लोकल पुन्हा धावू लागली.

        विसुभाउंनी आजूबाजूला नजर टाकली. बहुतेक सगळे ओळखीचे चेहरे होते. काहींची नावे, ते कुठे काम करतात वगैरे ठाऊक होते तर काही नुसतेच तोंड ओळखीचे. नजरेला नजर भिडता काहीजणांनी ओळखीची चिन्हे दाखवली पण बहुतेक जण आपापल्या जगात मग्न होता. कुणाच्या डोळ्याभोवती चिंतेच्या रेषा, तर कुणाच्या ओठाशी कुठल्यातरी गोड आठवणींच्या स्मितरेषा होत्या. जन्मापासून मरणापर्यंत, एका बिंदूपासून दुसऱ्या  बिंदू पर्यंत, प्रत्येकाच्या आयुष्याची एक सरळ रेष असते. पण जरा जवळून, सूक्ष्मपणे पाहिले तर जाणवते कि ती रेष आहे तितकी सरळ नाही. तिला वळणं आहेत, चढ उतार, खाच खळगे आहेत. प्रत्येक रेष दुसऱ्यापेक्षा कमी जास्त, दुसऱ्या पासून वेगळी. एखादी खडकावर दगडाने ओढलेल्या रेघे सारखी ओबड धोबड, एखादी खडूने फळ्यावर काढलेल्या रेघे सारखी शिस्तबद्ध तर एखादी रांगोळीच्या ठिपक्यांना जोडणाऱ्या रेघे सारखी नाजूक, रंगाने भरलेली. विसुभाऊ स्वतःशीच हसले. वहिनींच्या सहवासात रोज चालताना, त्यांनी वाचलेल्या पुस्तकांची, कवितेची समीक्षणे  ऐकून आपल्या विचारात थोडी कल्पकता आली आहे असे त्यांना वाटले.

            'बाबूजी, कूछ पैसा दो ना. बहोत भूक लगी है', कडेवर एक-दीड वर्षाचं मुल घेऊन एक आठ-दहा वर्षाची मुलगी हात पुढे करून भीक मागत होती. रोजच्या सवयीमुळे फारसे प्रवासी तिच्याकडे पहातही नव्हते. एक दोघांनी खिशातून चार आठ  आणे काढून तिच्या हातावर ठेवले. ती विसूभाऊंच्या दिशेने आली तोवर त्यांचा हात खिशात पैसे काढण्याकरिता गेला होता. हातात पैसे आले त्यात दोन पाच रुपयांची नाणी होती. त्यातलं एक त्यांनी तिच्या हातात ठेवलं आणि मग त्या तान्ह्या मुलाकडे पहात दुसरं नाणं सुद्धा तिला दिलं. मुलीने एकदा हातातल्या नाण्यांकडे आणि एकदा विसुभाउंकडे पाहिले. मग नाणं कमरेवर परकरात गुंडाळत ती निघून गेली. विसुभाउंना कल्पना होती कि त्या मुलाशी तिचा काही संबंध नसेल, भीक जास्त मिळावी म्हणून जो कुणी या मुलांना भीक मागायला धाडत असेल त्यानेच ते मुल तिच्याकडे दिलं असेल. ते पैसेही बरेचसे कदाचित त्याच्याच हातात जातील, पण मुलीने एक नाणं चटकन परकरात गुंडाळलं यावरून त्यांना बरं वाटलं. कदाचित ते तरी त्या माणसाच्या हातात न जाता तिला मिलेल अशी आशा त्यांना वाटली.

                विसुभाऊ आणि वहिनींच्या लग्नाला सतरा वर्षे उलटून गेली होती  पण अपत्यसुख नव्हते. सुरवातीला घरच्यांच्या आग्रहावरून उपास तपास, देव दर्शनं, वगैरे झाली. खरंतर दोघांच्या घरच्या लोकांना वाईट वाटू नये म्हणून दोघांनी न कुरकुरता या गोष्टी केल्या पण दोघांना जाणीव होती कि याचा काही उपयोग नव्हता. मग विसूभाऊंनीच वहिनीपाशी विषय काढला डॉक्टरांच्याकडून तपासणी करून सल्ला घेण्याचा. वहिनी नुसत्याच बघू म्हणाल्या पण तितक्याश्या उत्साही वाटल्या नाहीत. भाऊंनी दोन-तीन दिवसांनी पुन्हा विषय काढला तेव्हा वहिनी म्हणाल्या 'घडायचं असतं तर आत्तापर्यंत होऊन गेलं असतं, पण तसं झालं नाही. डॉक्टरांनी निष्कर्ष काढला कि आपल्या दोघांपैकी एकात दोष आहे तर आपण काय करायचं? एकमेकांना पारखं होऊन दुसरं लग्न करायचं? माझ्याकडून ते घडणार नाही आणि माझी खात्री आहे तुम्ही सुद्धा तसं काही करणार नाहीत. मग मार्ग उरतो एखादं मुल दत्तक घेण्याचा. पण ज्याच्यात दोष नाही त्याला कदाचित नेहमीच आपल्याला तडजोड करावी लागली असं वाटेल. त्यापेक्षा आपण सरळ दत्तक घेऊ किंवा असेच राहू. तुमच्या भावाची, इतर नातेवाईकांची मुलं काही आपल्याला परकी नाहीत, आपण त्यांच्यावर आणि ते आपल्यावर तितकीच माया करतात. शिवाय त्याबाहेरही गरीब, अनाथ मुलांची कमी नाही. कदाचित एखाद दुसरं मुल वाढवण्यापेक्षा अश्या गरजू मुलांची मदत आपल्याकडून व्हावी असं देवाच्या मनात असेल'. अनेकदा व्हायचं तसं यावेळीदेखील विसुभाउंना बोलण्यासारखं काहीच नव्हतं.  

            दत्तक घ्यायचं राहून गेलं पण नात्यातल्या आणि शेजारच्या सगळ्याच मुलांची वहिनी ही आवडती मावशी, आत्या, मामी, काकू होऊन राहिली होती. त्यामुळे घरी सतत मुलांची ये जा असायची. आजूबाजूच्या बऱ्याचश्या घरात दोघे कमावते होते, त्यामुळे त्यांची मुले शाळेतून लवकर घरी यायची त्यांना खाऊ-पिऊ, शाळेचा अभ्यास वगैरे वहिनी करायच्या. त्यातली बरीचशी आता मोठी होऊन, शिक्षण, नोकरी साठी बाहेर पडली होती पण पुन्हा आली की वहिनींच्या हातचं खाल्ल्याशिवाय जायची नाहीत. आणि त्यातही भज्यांना विशेष मागणी. आपले विचार घोळून पुन्हा भजीपाशी आले याची विसुभाउंना गंमत वाटली. एखादी गोष्ट मनात ठाण मांडून बसली कि कितीही दुसरा विचार करो, पुन्हा फिरून आपण त्यावरच येतो. पण असू दे, आता आपलं स्टेशन आलंच आहे, आणि स्टेशन पासून घर अगदी तीन चार मिनिटांच्या अंतरावर तेव्हा फार वाट पहावी लागणार नाही, या विचाराने विसुभाऊ विसावले. गाडीचा वेग मंदावला आणि गाडी स्टेशनवर येउन लागली.

            माणसांच्या उतरत्या लोंढ्यासोबत विसुभाऊ सुद्धा खाली उतरले. कधी एकदा घर गाठू असं त्यांना झालं होतं. डॉक्टरांचा रिपोर्ट घेऊन ऑफिस मध्ये आल्या आल्या त्यांनी वहिनींना फोन केला होता. आधी त्यांना वाटले जरा गंमत करावी आणि रिपोर्ट चांगला नाही असं सांगावं, पण वहिनींचा काळजीचा चेहरा त्यांच्या समोर आला आणि त्यांनी तो विचार काढून टाकला. वहिनींनी फोन घेतल्या घेतल्या त्यांनी रिपोर्ट चांगला आहे असं सांगून टाकलं. वहिनींनी पुन्हा पुन्हा विचारून सगळी रीतसर माहिती घेतली तेव्हा कुठे त्यांची खात्री पटली. इतक्यात साहेबांनी बोलावलंय असं सांगत ऑफिस मधला प्यून आला म्हणून त्यांना घाईघाईत फोन ठेवावा लागला.

            ट्रेनचा जोरात वाजलेला होर्न आणि त्यासोबत एक मोठा सामुदायिक कल्लोळ उठला. काय झालं म्हणून पहायला विसुभाऊ मागे वळले आणि त्यांच्या छातीत धस्स झालं. मघाशी भीक मागणारी मुलगी रुळावर होती. काहीतरी पडलं होतं ते उचलायला म्हणून ती वाकली होती. आता तिच्या हातात ते मुल नव्हतं पण त्या रुळावरून जाणारी दुसरी लोकल वेगाने स्टेशनवर येतेय ह्याकडे तिचं लक्ष नव्हतं. लोक मोठ्याने ओरडून तिला रुळावरून बाजूला हो म्हणून सांगत होते पण जे काही उचलण्याचा तिचा प्रयत्न चालला होता त्यात ती गर्क होती. विसुभाउंना आपण दिलेल्या नाण्याची आणि तिने तो परकरात खोचल्याची आठवण झाली. त्यांच्या हातातून ऑफिसची बॅग आणि डबा आपसूक खाली पडला आणि कसलाही विचार न करता त्यांनी प्लॅटफॉर्म वरून थेट रुळावर उडी घेतली. जमावातून आणखी आवाज उठला, विसुभाऊ धावत मुलीपाशी गेले, तिच्यापाशी पोचतो न पोचतो, तोवर ती जे काही घ्यायचा प्रयत्न करत होती ते घेऊन रुळावरून उडी मारून पलीकडे गेली. विसुभाउंनी पाहिले, तो ती मुलगी कागदाच्या पुरचुंडीतुन काढून एक भजी तोंडात टाकत होती. त्यांना दुपारी फोन ठेवायच्या आधी ऐकलेले वहिनींचे शब्द ऐकू आले 'संध्याकाळी भजी करते'. आणि विसुभाऊंच्या आयुष्याची रेघ दुसऱ्या बिंदूवर येउन टेकली.

सुरेश नायर
डिसेंबर २०१३