आईशी जडले नाते

श्वास घेता पहिला नाते नाळेशी मग सुटते 

म्हणुनी का आईशी जडले नाते अपुले तुटते ? 

आटतो पान्हा गोडी जेव्हा मऊ भाताची जडते 

म्हणुनी का आईशी जडले नाते अपुले तुटते ? 

दुडुदुडू येता चाल कडेवरचे बागडणे विरते 

म्हणुनी का आईशी जडले नाते अपुले तुटते ? 

दृष्ट काढण्या पुढती अपुली सृष्टी गेली असते 

म्हणुनी का आईशी जडले नाते अपुले तुटते ? 

नवमासी जी उदरी अपुल्या बीजांकुर एक जपते 

आकारासी येउन बीज ते तिज हाती मोहरते 

त्या शरीरातील नसानसातून तीच वाहत असते 

म्हणुनीच तर आईशी जडले नाते कधी ना तुटते

सुरेश नायर

एप्रिल/ २०१४

मग राग कुणावर यावा

कधी कधी अबोल्यातही

शब्दांची गंगा वाहते

न वाजलेल्या टाळीतही

दडुन एक दाद असते

गळ्यातून ओठावर येण्या

शब्द आतुर असतात

जीभ अडखळते कधी

कधी दात आड येतात

आपलेच दात आपलेच ओठ

घेती आपला आपणच चावा

ओघळणारं रक्तही आपलंच

मग राग कुणावर यावा

सुरेश नायर

१०/२०१३

वठलेलं झाड

वठलेलं एक झाड, ना फुल ना पालवी

वसंत, शिशिर काय, दोन्ही सारखेच घालवी

किती पक्ष्यांनी यावर आपली घरटी बांधली

किती वाटसरूंना याने दिली उन्हात सावली

पोरासोरांनी तोडून याची फळे चाखली

झोके बांधले किती, फांदी जरा न वाकली

आता झाडावर आहेत काही पिवळीशी पानं

नसा आठ्ल्यात आतून, झालंय सुष्क आणि जीर्ण

कुणी म्हणालं "कशाला वीज पडायची पहा वाट,

हातचं सरण जाऊन येईल कोळसाच हातात

दोन दमडी येतील एवढी लाकडं आहेत अजून,

चार दिवस चुलीवर भाकर निघेल भाजून”

कधीतरी व्हायचं होतं शेवटी घडून गेलं

काल रात्रीच्या वादळात झाड उन्मळून पडलं

वादळातली मृतं जाळायला सरण कामी आलं

मयतांचं माहित नाही, झाड स्वर्गात गेलं

सुरेश नायर

२०१३

तुझं साजरं ते रूप

(या चित्रावर आधारित कविता लिहा आणि त्याची प्रत्येक ओळ "किती बघू बाळा, तुझं साजरं ते रूप" अशी असायला हवी असं कुठेतरी होतं. तेव्हा लिहिलेल्या या ओळी)

झुंजूमुंजू झालं,  भाट आळविती भूप

किती बघू बाळा, तुझं साजरं ते रूप

घेउनिया मांडीवर, कुरवाळावे खूप

किती बघू बाळा, तुझं साजरं ते रूप

माथा मोरपीस तुझ्या, शोभे अनुरूप

किती बघू बाळा, तुझं साजरं ते रूप

हरपले ध्यान, गेली दूर तहान-भूक

किती बघू बाळा, तुझं साजरं ते रूप

लाभले कि मला, सात जन्माचे ते सुख

किती बघू बाळा, तुझं साजरं ते रूप

तुला पाहून वाटे, अन्य सारेची विरूप

किती बघू बाळा, तुझं साजरं ते रूप

सुरेश नायर

२०११

तुझ्या रेशमी केसांनी

तुझ्या  रेशमी  केसांनी,  केलीस  काय  किमया

कित्येक  गळे  कापले,  केलेस  जीव  वाया

तुझ्या  रेशमी  केसांनी,  आषाढमेघ  लाजले

श्वासात  गंध  भरुनी,  उरात  पूर  वाहिले

तुझ्या  रेशमी  केसांनी,  उधाण  येई  अंधारा

अवसेची  रात्र  काळी,  कि  देवळातील  गाभारा?

तुझ्या  रेशमी  केसांनी,  भलतीच  होय  जादू

वेणीत  बांध  यांना,  नको  मोकळे  सोडू

सुरेश नायर 

८ / २०११

एक कविता सुचते

रविवारची  सकाळ, लक्ख  कोवळे उन 

ओलेत्या  केसांनी,  नुकतीच  न्हाऊन,

 चहाचा  एक  कप, हसत, ती  हाती देते

सहज  मला  एक  कविता  सुचते

भर  दुपारची वेळ, हवा  कुंद कुंद

 वरांड्यात झोक्यावर, डुलकी घेत मंद

झोपेतच खुदकन, ती गालात हसते

सहज  मला  एक  कविता  सुचते

अशीच एक निशा, खोलवर  झुकली  दरी,

कड्याशी उभी स्तब्द, पदर वाऱ्यावरी

दाटणाऱ्या धुक्यात, ती पाहता पाहता विरते,

सहज  मला  एक  कविता  सुचते

पौर्णिमेची  रात्र, मग्न तळ्याकाठी

मारव्यात गुंफुवतो, साद तिच्यासाठी,

तळ्यात चंद्र दुणा होतो, ती जेव्हा येते,

सहज  मला  एक  कविता  सुचते

घरात, अंगणात, उन्हात, धुक्यात,  

दरीकड्यावर, कधी  तळ्यातल्या जळात

ती  दिसते, लपते, असते, नसते,

मला मात्र सहज एक  कविता  सुचते

सुरेश नायर

 मार्च, २०११ 

माझ्या इतर कविता व लेखन इथे वाचायला मिळेल

वाढदिवस

अलीकडे  ते   एकमेकांचा

वाढदिवस  साजरा  करत  नाहीत

एकमेकांना  छोटासा  पुष्पगुच्छ

साधसं   भेटकार्डही  देत  नाहीत

इतर  कुठल्याही  दिवसासारखी

ती  तारीख  येते,  निघून  जाते

मित्र  मैत्रिणींच्या  शुभेच्छामध्ये

हरवतात  दोघे  एकमेकांचे

'वय   वजन  वाढते   त्यात  

साजरं  काय  करायचं' ती  म्हणते

डिनर व  केक,  सुंदरशी   भेट

त्याची  सर्व  इच्छाच   मरते

कधी  तोही  असतो  हिरमुसलेला

तिच्यावर  कशास्तव  चिडलेला

त्याचा  आवडीचा  पदार्थ  करायचा

मग  तिचाही  बेत  रद्ध  झालेला

यावेळेस  तो  विचार  करतोय

निदान  प्रयत्न  तरी  करायचा

डिनर  नको  तर  चौपाटीवरच्या

भेळेचाच  आग्रह  करायचा

कोमेजणाऱ्या  फुलांऐवजी

मोगऱ्याचं   रोप  घ्यायचं

पोकळ  शब्दांच्या  कार्डाऐवजी

कवितेचं  एक  पुस्तक  द्यायचं

तिच्याही  मनात  असेच विचार

जखमांवर  फुंकर  घालावे  

केकचा  नुसता  बहाणा  करत

अंतर  दोघांतले  कापावे 

 यावेळेस  काही  वेगळेसे  होईल

कदाचित  वाढदिवस  साजरा  होईल

प्रश्न  आता  फक्त  उरतो  एवढा

पहिला  पुढाकार  कोण  घेईल?

सुरेश नायर

५/२०१०

तुझीच याद

जेव्हा  उदास  वाटे,  खंतावल्या  मनाला

तेव्हा  तुझीच  याद,  देते  मला  दिलासा

जेव्हा  हिवाळी  वारा,  देहास  दे  शहारा

तेव्हा   तुझीच  याद,  शेकावया   निखारा

जेव्हा  तहानलेल्या,  ओठास  आस  न्यारी

तेव्हा  तुझीच  याद,  बेधुंद  मद्य  प्याला

जेव्हा  जडावलेल्या, डोळ्यास  पेंग  भारी

तेव्हा  तुझीच  याद,  घेतो  जरा  उशाला

जेव्हा  सतारीतुनी,  स्वर  ये  सुनेसुनेसे

तेव्हा  तुझीच  याद,  झंकार  देई  तारा

जेव्हा  निरोप  द्याया,  येतील  लोक  अंती

तेव्हा  तुझीच  याद,  होईल  श्वेत  शेला

सुरेश नायर

 ३ /२०१०

रस्ता ओलांडता

आठवते  चतुर्थीला  गणपतीच्या  देवळात

आईचा  हात  धरून  दर्शन  घेताना

आठवते  अजून  तो  भरगर्दीतला  रस्ता

बाबांचा  हात  धरून  ओलांडताना

आठवतं  अंधुकसं  पहिल्यांदा  जेव्हा

आईनं  शाळेत  सोडलं  होतं

आठवतं  जेव्हा,  माझ्या  हट्टाखातर

बाबांनी  खांद्यावर  घेतलं  होतं

देवळात  असो  वा  रस्ता  ओलांडता

किती  सुरक्षित  आहोत  वाटायचे

खांद्यावर  बसून  बाबांच्या  मला

आपण  उंच  झालो  असे  भासायचे

कित्येकसे   रस्ते  असे   ओलांडत   गेलो

उंचीने  अन  वयाने   वाढत  गेलो

पुस्तकातले,  अनुभवाचे  धडे  गिरवत

सुसंस्कृत,  सुशिक्षित,  सुखवस्तू   झालो

हाताला   आधाराची   नको   झाली   गरज

कसलेही  भवताली  नको  झाले   कडे

अन  रस्ता  पार  करताना  जाणवले  कधी

कसे  आपण  एकटेच  आलो  आहोत   पुढे

आई  बाबा  जसे  होते  तिथेच  राहिले

रस्त्याच्या  पलीकडे  दुसरया  बाजूला

मधेच  कधीतरी  आमच्यामधला  तो

रस्ता  मात्र  काहीसा  रुंद  झाला

रूढी  परंपरा  जरी  त्याच  असल्या

तरी  आचार-विचारांचा  फरक  पडला

घर,  भिंती,  खिडक्या  त्याच  असल्या

तरी  पडदे  व  भिंतींचा  रंग  बदलला

कळत  नाही  दोष  हा  त्यांचा,  माझा,

कि  नियम  जुना  पिढ्यानपिढ्यांचा

वाऱ्यासोबत   झाडापासून   दूर  कुठेसे

बियांनी  मुळे  नवीन  धरण्याचा

कधी  येतो  प्रश्न   माझ्या  मनात

होईल  का  पुन्हा  तो  रस्ता  अरुंद?

गडद  निळ्या  रंगाची  एखादीतरी

शोभेल  का  घरातली  खोली  वा  भिंत?

समोरचा  दिवा  मग  हिरवा  होतो

अन  गाड्यांचा  ओंढा  पुढे  वाहतो

आरशात  मुलांना  हसताना  पाहत

मीही  आपली  गाडी  चालवू  लागतो

सुरेश नायर

 ३ /२०१०

पंख

उडता   उडता   एकदा   एक   राघू

झाडाच्या   एका   फांदीवर   येऊन   बसतो

हिरवट   पिवळ्या   पिकल्या   पेरूला

आपल्या   लालबुंद   चोचीने   कोरु   लागतो

तोच   एक आवाज   येतो,  "सावध   सावध

लबाड  काळ्या   बोक्यापासून   जरा   जपून   रहा"

राघू   पाहतो, अंगणातल्या   पिंजऱ्यात   पोपट   दिसतो

म्हणतो   "धन्यवाद   मित्रा,  आहेस   तू   कसा "

पोपट  म्हणतो "एकदम   झकास,

ताज्या   हिरव्या   मिरच्या,  पेरूच्या   गोड   फोडी,

पिंजऱ्यातला   या   आयुष्याची   तुला

काय   म्हणून   सांगू   गोडी "

जो   तो   लाडाने   मला   मिठू   मिठू म्हणतो

मीही   त्यांना   मग   राम   राम करतो

सध्या   घेतोय  जरा   इंग्रजीचा  लेसन

'गुड   मोर्निंग,  टाटा,  थ्यांक  यु,  नो  मेन्शन'

राघू म्हणतो  "नशीबवान   मोठा   आहेस गड्या,

पिंजऱ्याचे   भोवती   तुला आहे   सरंक्षण

खाण्या   पिण्याचीही   नाही   काही   चणचण

वेळे   आधी   तुला  कधी   यायचे   नाही   मरण

मी   बापडा   उडत   असतो,  पंख   घेऊन   आपले

पोटासाठी   जिथे   तिथे   वणवण करत

आपले   तर   जगणे   तेवढेच   आहे   जोवर

पंखांमध्ये   दोन   या आहे  थोडी  ताकद

तुला  नाही  वाटत   कधी पिंजऱ्याबाहेर   यावे,

पंखांमध्ये   वारे   भरून   लांबवर   उडावे?"

हळू   आवाजात   पोपट म्हणतो "मालकाने   पंख  कापले

पिंजऱ्यात   राहतो   त्याला,  कशाला   पंख हवे ?

 तुटल्या   पंखाकडे   पाहत   राघू   पुढे   बोलत   नाही

जाताना   फक्त   म्हणतो  'मित्रा   आता  निघतो'

दूरवर त्याला जाताना  पाहत  पोपट  मात्र

पिंजऱ्यातल्या  झोक्यावर   हळू   झोके   घेत   राहतो

सुरेश नायर

२ /२०१०

घर

'घर'...... Dictionary मध्ये पाहिलं तर एक रुक्ष वर्णन सापडतं "a building in which people live; residence for human beings ". पण खरंच घर या शब्दाला अन्न, वस्त्र, निवारा या प्राथमिक  गरजेपेक्षा  कितीतरी  मोठा अर्थ आहे. अगदी लहानपणीच  चिऊ-काऊच्या  गोष्टीतून घराची आणि आपली भेट  होते आणि आयुष्यभर वेगवेगळ्या  रूपाने, वेगवेगळ्या  अर्थाने  ते कायम आपल्या  सोबत  राहते. यातूनच  मग "घर असावे  घरासारखे, नकोत  नुसत्या  भिंती,  तिथे  असावा  प्रेम-जिव्हाळा,  नकोत  नुसती  नाती" या सारखे  काव्य  रूप घेते. याच  घरावर  लिहिलेली  एक  कविता.

घर , एक  वास्तू,  विटा  मातीची

घर , एक  कल्पना,  प्रत्येकाच्या  मनाची

घर  थारा  निवारा, कष्टाचे  अन  घामाचे

घर  इच्छा  आशा, सुखद  आठवणींचे

घर  महाल, वाडा,  झोपडे, वारूळ  गुहा, खोपटे

कधी  कपार  उंच  कड्याची, कधी  भुयार  पोखरलेले

घर  बालपणीचे, भातुकलीतल्या  खेळातले

गोष्टीतल्या  चिऊ  काऊचे, एक  मेणाचे  एक  शेणाचे

घर  तारुण्याचे, जिद्ध  अपेक्षा  आकांक्षेचे

भविष्याच्या  ओढीचे,  गोड  गुलाबी  स्वप्नांचे

घर  वार्धक्याचे, आश्रयाचे  आधाराचे

 स्मरीत, विस्मरीत अश्या आठवणींच्या  गोतावळयाचे

घर  प्रेमाचे, विश्वासाचे,नातीगोती,  जुळल्या  मनांचे

घर  संशयाचे, विरल्या स्वप्नांचे, दुभंगले  विखुरले  विभागलेले

घर  असते प्रत्येकाचे, किती  भिंती खिडक्या  दारे

सजवायचे  कसे,  भरावे  कशाने, हे  ठरवावे  ज्याचे  त्याने

सुरेश नायर

२/२०१०

शून्य

शून्य  गाव  शून्य  वस्ती

शून्य  झाडे  शून्य  घरटी

शून्य  खिडक्या  शून्य  दारे

शून्य  भिंती  शून्य  वारे

शून्य  दिवा  शून्य  वाती

शून्य  पणती  शून्य  ज्योती

शून्य  शब्द  शून्य  अर्थ

शून्य  ओळी  शून्य  पानी

शून्य  डोळा  शून्य  आसू

शून्य  गाली  शून्य  हासू 

शून्य  अधिक  शून्य  वजा

शून्य  हाती  शून्य  बाकी

शून्य  जगतो  शून्य  आम्ही

शून्य  सारे   शून्य  मीही

सुरेश नायर

२ /२०१०

ह्या  कवितेचा  संदर्भ  नक्की  द्यायचा  कसा  हा  स्वतः  मला  प्रश्न  आहे. कारण  कधी, केव्हा  आणि  का  ह्या  अशा शून्याच्या  भकास  चित्राची  झलक  मला  दिसली  ते  सांगता  येणार  नाही. खूपच  नकारात्मक  भावना  आहेत  म्हणून   मी  ही  कविता  पूर्ण  न  करता  सोडून  देणार  होतो.  पण  दुर्दैवाची  वस्तुस्थिती  अशी   आहे  की  कित्येकांच्या  मनात  हे  असेच  चित्र  कदाचित  रोज  दिसत  असेल.  एकदा  कधीतरी  माझ्या  मनात  'One Flew Over The Cuckoo's Nest' हा चित्रपटही  डोकावून  गेला. 

आत्मजा

पक्षांची  मंजुळ  गाणी

निर्मळ  झऱ्याचे  पाणी

तशी  भासे  लोभसवाणी

माझी  छकुली  फुलराणी

क्षण  क्षण  दे  नव  आनंदा

मज  स्वप्नांची  पूर्तता

मी  कुशीत  तुजला  घेता

ये  अर्थ  जसा  जणू  गीता

काया  तव  जणू  का  साय

कर  इवले,  इवले  पाय

हरपून  भान  मज  जाय

नित  पाहणे  हाच  उपाय

झुलझुलते  हळू  रांगणे

बडबडते  मधु  बोलणे

खळखळूनी  कधी  हासणे

भूवरीच  ये  चांदणे

तू  पाळण्यात  अशी  निजती

शिंपल्यात  जणू  का  मोती

सृष्टी  अंगाई   गाती

वारा  तव  झोका  देती  

पाहू  मी  तुजला  कितीदा

घेऊ  तुज   कुशीत  कितीदा

मम   हृदयाची  हर्षदा

तू  माझी  गे  आत्मजा

सुरेश नायर

२ /२०१०

अंतर

शब्दांच्या  सुंदर  जाळ्यात  मला  अडकवू  नकोस

वचनांच्या  खोल  बंधनात  उगा  बांधू  नकोस

बोटात  बोटे  गुंफून  दोघे  हवे  तेवढे  फिरू

मनगटाभोवती  मात्र  कधी,  नकोस  हात  धरू

सहज  सुटण्याइतकी  दोघांतली  गाठ सैल  नको

पण  श्वास  कोंडेल  असा  घट्ट  गळफासही  नको

रागावू  नको, माझी  प्रेमाची  कल्पना  जरा  निराळी  आहे

फक्त  भावनांचा  रस  नाही, अनुभवाचं  सारही  आहे

शेवटी  काही  असले  तरी  तू  'तू'  आहेस, मी  'मी'  आहे

दोघेमिळून  'आपण'  असलो  तरी…. त्यात  'पण'  आहे

म्हणून  म्हणते  एकमेकांना  थोडेसे  स्वातंत्र्य  राहू  दे

तुझ्या  माझ्यात,  जरासे  का  होईना,  अंतर  राहू  दे

 सुरेश नायर

१/२०१०

की?

चंद्राचा  मंद  प्रकाश  की  तुझ्या  चेहऱ्याची  तजेलता

बावरल्या  हरणीचे  पळणे  की  तुझ्या  डोळ्यातली चंचलता

फुलपाखराचे  सहज  उडणे  की  तुझे  असे  बागडणे

वाऱ्याची  जराशी झुळूक  की  तुझे  उगी  गुणगुणणे

अंगावरून  मोरपीस  फिरणे  की  तुझा  हलका  स्पर्श

पाण्यावर  तरंगणाऱ्या  लहरी  की  तुझ्या  मनातला  हर्ष

जाईच्या  फुलांचे  कोमेजणे  की  तुझे  उगी  हिरमुसणे

काचेच्या  बांगड्यांचे  किणकिणणे  की  तुझे  निखळ  हसणे

मुग्ध  मी  मोहित  मी  की  कल्पनेत  मन  रंगलेले

सत्य  तू  असत्य  तू  की  स्वप्न  जागेपणी  पाहिलेले

 सुरेश नायर

२००६

तू अशी स्वप्नात माझ्या

तू  अशी  स्वप्नात  माझ्या  सारखी  येऊ  नको

येउनी  रात्रीस  माझी  झोप  तू  नेऊ  नको

चांदणे  होऊन  माझे  अंग  तू  जाळीस  का

दूर  राहुनी  उभी  माझी  चिता  पाहू  नको

होऊनी  विषकन्यका  ओठास  या  चुंबीस   का

प्राशुनी  ते  विष  मी  झुरता  अशी  हासू  नको

मांडला  हा  डाव  तू  माझेच  होई  खेळणे

टाकुनी  फासे  अशी  हा  खेळ  तू  खेळू  नको

सुरेश नायर

प्रियकर

 देखता  लोचनी, गुंफलो  वचनी

गेलो  हरपुनी पाहता तुला

सोडून जगाला, विसरून स्वतःला

तुझाच  झाला प्रियकर  हा

तृषित मनात, आनंदतुषार

आनंदघन कि बरसला

पहिल्या प्रीतीची, पहिली सर

पालवी पहिली ये बहरा

  

सुरेश नायर

प्रीत

श्रीरंगाने  मारला  खडा

घट  शिरीचा  फुटला

नखशिखांत  भिजले,  पुरी  मी 

तोलही  माझा  सुटला

यमुनातीरीच्या  वाळूवरती

पडले   कशी   कळेना

जाऊ  कशी  आता  घरी  मी

असह्य  या  वेदना

गर्द  रान  हे  दाट  सभोती

संध्येच्या  वेळेला

अडले  कशी  मी  या  एकांती

सखीही  ना  संगतीला

श्रीरंगाला   मग   पाहवेना

दीनवाणी  मम  स्थिती

उचलून  घेता  बाहुत  त्याच्या

बहरून  आली  प्रीती

या  प्रीतीचे  रूप  चिरंतन

युगायुगांची   बाधा

लक्ष  गौळणी  गोकुळी  जरी  का

एकच  वेडी  राधा

सुरेश नायर

(१९८९)