ऋतूराज आज आला

कुहू कुहू कुहू येई साद

उधळीत वनी स्वर तुषार

मधुर हे तराणे, ऋतूराज आज आला

हवेतला गारठा कमी होतोय. वसुंधरा पुन्हा आपले नवीन हिरवे वस्त्र धारण करतेय. तरू - वेलींना नवी पालवी फुटायला लागली आहे. फुलांच्या सुगंध दरवळतोय व त्याने मत्त होऊन, पराग कणांनी न्हालेले भ्रमर, या फुलावरून त्या फुलावर बागडत आहेत. पक्षांची सततची एकमेकांना दिलेली साद ऐकू येतेय. आणि ही सर्व चिन्हे कमी म्हणून की काय, आपल्या कंठातून अगदी तारसप्तकातल्या पंचम स्वरात गाऊन सर्वांना "ऋतुराज आज आला" असे सांगणारी ती कोकिळा. वसंताचे आगमन झाले आहे याची कुणाच्या मनात अजून शंका असेल तो विरळाच म्हणायचा.

खरच ऋतूंचा राजा शोभावा असाच हा वसंत ऋतू. हिरवा सुंदर अंथरलेला गालीचा, रंगबिरंगी सुगंधित फुलांची उधळण, सनई - चौघडेहि लाजतील अशी सृष्टीने पक्ष्यांच्या तोंडी गायलेली मंजुळ स्वरांची स्वागतगाणी, हे सगळे एका राजालाच शोभून दिसते. गीतामागून गीतातून वसंताची अशीच मोहक चित्रे आपल्याला दिसून येतात. कधी "बसंत है आया रंगीला" तर कधी "केतकी, गुलाब, जुही, चंपक बन फुले".

कालिदासाने आपल्या "ऋतू संहार" या काव्यरचनेत वसंत ऋतूला, हातात प्रेमाचा धनुष्य घेतलेला योद्धा, असे वर्णिले आहे. वसंत ऋतूशी अतूट नाते सांगणारा राग बसंत, या बंदिशीत एका नवऱ्यामुलाचे रूप घेतो "और राग सब बने बाराती, दुल्हा राग बसंत, मदन महोत्सव आज सखी री, विदा होत हेमंत". हिंदी भाषेत हाच बसंत, कधी बसंती तर कधी बहार असे स्त्री रूप धारण करतो. हेच पहा "छम छम नाचत आई बहार, पात पात ने ली अंगडाई, झूम रही है डार डार " किंवा "सज सिंगार ऋत आई बसंती, जैसे नार कोई हो रसवंती, डाली डाली कलियों को तितलियाँ चूमे, कुंज कुंज में भवरे डोले, अमृत घोले…... (कुहू कुहू बोले कोयलिया).

ऋतुसंहार मधेच वसंत ऋतूचे अतिशय सुंदर असे अलंकारिक शब्दचित्र रंगवताना कालिदास पुढे म्हणतो "सर्वं प्रिये चारुतरं वसन्ते " (वसंतात सर्व काही सुंदर व मधुर भासते). जर वसंताच्या आधीचे दोन ऋतू, हेमंत व शिशिर, ध्यानात घेतले तर ह्याचे कारण लगेच उमजते. झाडांची पानझड, हवेतला वाढता गारठा, उष्ण प्रदेशात गेलेल्या पक्षांमुळे जाणवणारी बाहेरची सामसूम. सारेच कसे उदास, तन - मन सुस्तावणारे असे. मग वसंत येताच जो वातावरणाचा कायापालट होतो तो मनाला भावला नाही तरच नवल. ह्या गीतात माडगुळकर म्हणतात

हेमंती तर नुरली हिरवळ

शिशिर करी या शरीरा दुर्बळ

पुन्हा वसंती डोलू लागे, प्रेमांकित केतू

जिवलगा कधी रे येशील तू

गदिमांच्या  ओळींचाच संदर्भ देत वसंताचे आणखी खास वैशिष्ट्य सांगावेसे वाटते, ते म्हणजे प्रेमभावना उत्कटतेला पोहोचवणारा असा हा ऋतू. एकमेकांना साद घालून आळवणारे प्राणी - पक्षी तर याची साक्ष देतातच पण तुमच्या आमच्या मनातही अशी भावना जागृत होते. त्या भावना मग शब्दरूपात अवतरतात आणि एखादी प्रेयसी आपल्या प्रियकराला म्हणते……….

कोकीळ कुहू कुहू बोले, तू माझा तुझी मी झाले

कधी तीच प्रेयसी एकांतात स्वताशीच गुणगुणत गाते… 

जीवनात ही घडी अशीच राहू दे

प्रीतीच्या फुलावरी वसंत नाचू दे

आणि कधी तरुण प्रेमी युगुले एकमेकांचा हात हातात घेऊन बागेत फिरताना गातात.....

हृदयी वसंत फुलताना, प्रेमास रंग यावे

तर असा हा लोभसवाणा, सर्वांचा आवडता ऋतुराज वसंत. सरतेशेवटी सुधीर मोघे यांची, वसंताची उपमा देत जीवनावर लिहिलेली, एक सुंदर कविता आठवते.

प्रत्येक जन्मणारा क्षण शेवटास ढळतो

तरीही वसंत फुलतो

उमलती फुले इथे जी, ती ती अखेर वठती

लावण्य रंग रूप, सारे झडून जाती

तो गंध तो फुलोरा, अंती धुळीस मिळतो

तरीही वसंत फुलतो

जी वाटती अतूट, जाती तुटून धागे

आधार जो ठरावा, त्यालाच कीड लागे

ऋतू कोवळा अखेरी, तळपत्या उन्हात जळतो

तरीही वसंत फुलतो 

तरीही फिरून बीज, रुजते पुन्हा नव्याने

तरीही फिरून श्वास, रचती सुरेल गाणे

तरीही फिरून अंत, उगमाकडेच वळतो

तरीही वसंत फुलतो

तरीही वसंत फुलतो.

*****

सुरेश नायर

४/२०१०

(ॲन आर्बर मराठी मंडळाच्या वसंत २०११ च्या 'संवाद' नियतकालीकेसाठी लिहिलेलेला लेख)

सखाराम बाईंडर (Sakharam Binder – A Synopsis)

Recently I got to watch 'Sakharam Binder', a controversial Marathi play by Vijay Tendulkar. It was first brought on stage in 1972 by Kamlakar Sarang, amidst much controversy. I got to watch a recent production of the play in video version and thought of jotting down my thoughts on the play.

The play has three central characters, Sakharam Binder, Laxmi and Champa. Sakharam, the play's namesake, is the pivotal character. An opportunistic male, a self proclaimed womanizer who loves to drink and doesn’t give a damn about social values. Like a predator preying on the weakest among the herd, he finds women abandoned by their husbands. Dishonored from society and unable to provide for themselves, Sakharam with his offer of a house to stay, two square meals, two set of clothes might at first seem like a savior. But it comes with a heavy price. An almost slave like existence under a tyrant master, who demands satisfaction of his hunger and other bodily needs and liberally uses his mouth for slander and hands for beating.

The play starts with Sakharam bringing home Laxmi, a timid soul, abandoned by her husband for not having kids. Of course Sakharam is exceptionally clear in telling her of what's involved, in an almost well practiced speech (apparently this is his seventh woman). We don’t know what happened with most of them, except that the previous one died of TB. And while talking about her we come across a side of Sakharam which seems almost human. Also what comes across is his hatred of the institution of marriage, husbands in particular. Therein lays the complexity of the character. The same person, who seems to hate marriage, tells each woman that he expects them to stay with him as if she is his married wife. The women are each free to leave him whenever they desire, yet as long as they live in the house they are not even supposed to talk or keep contact with anyone else. Is this irony just his selfish assumption of what a marriage should be or a mockery of that institution? There are subtle hints about his background, his childhood which make one wonder whether he too is just a victim of his past.

Laxmi seems to settle in with this way of life, working hard and making amends with her loneliness by talking to insects and birds. In her own simple ways she seems to bring about some changes in Sakharam, peeling the outermost layer at most. The inner demon however keeps coming out at the slightest instigation. The audience is kept wondering about this character. He seems to hate religious discrimination (an incident involving Laxmi and his Muslim friend, Dawood), appears tender enough to want to listen Laxmi's laugh but the effect is painful and chilling.  A year or so passes and Laxmi feels settled enough to complain about the hard work and any lack of regard. Sakharam in turn decides its time to send Laxmi packing. The departure is painful for Laxmi as she has almost started accepting this as her house.

And in comes a new 'bird', a fiery woman named Champa. She too is an abandoned woman like those before her. But unlike Laxmi she is not timid, silently obeying orders. Surprisingly Sakharam seems to take this in, if only dumbstruck by Champa's oozing sexuality. But she is not interested, telling him "I am not that kind of woman". On his insistence though she agrees, but drowning herself in alcohol first to hide the disgust. Things seem to settle in for Sakharam once again until one day Laxmi returns back, with nowhere else to go. He throws her out only to find Champa and Laxmi in alliance together, mutually in agreement for Champa to handle him and Laxmi to manage the house. Such a 'marriage' of convenience can only have disastrous effects.

Feeling that she has lost Sakharam and the house to Champa, Laxmi starts suspecting and secretly criticizing  Champa's character. Champa in turn accuses Sakharam of losing his 'masculinity' in presence of Laxmi. Riled by this accusation he tries throwing Laxmi out of the house. In a final twist Laxmi tells Sakharam of her suspicion about Champa (an affair with Dawood) which leads him to kill Champa in rage. The play ends with Laxmi convincing a shocked, mutely stricken Sakharam to bury Champa so no one finds out.

Laxmi's behavior at the end makes one question whether everything is just a game of survival, where love, innocence and gratitude are at stake. Champa's so-called affair is never truly proven. So, did Laxmi just make it up, drawing it up as an ace to win the final game? Did Champa agree to take in Laxmi hoping to divert Sakharam's attention from herself? Does the society hate Sakharam for being a wolf, calling himself a wolf and wandering as such? What about the wolves (husbands) who hide themselves in a lamb's skin (marriage) silently preying on the flock? Does society purposefully turn a blind eye towards them, licensing any abuse under the garb of marriage?  These and much more questions that one is made to ask themselves. That is the strength of Tendulkar's play.

Personally I do seemed to notice some flaws (they may not appear so to others). One such is the presence of Champa's husband. I doubt how much value his character adds to the play. I don’t think anything would have lost with the total absence of that character from the play. Second is Champa's blatant physical display, almost making it a tease in spite of her own admittance of disgust at physical relationship. Is she just unaware of her sexuality? Her character seems smart enough that she would be conscious of it. Laxmi's dialogues with the insects and birds seem to be somewhat overdone in the script (I agree though that they are a delight for the actor to play and the audience to watch). Maybe it is so to bring out her feelings to the audience or to emphasize her loneliness. I wonder whether Tendulkar could have brought it out more subtly.

The biggest tool of the play is the shock treatment that Tendulkar uses, not just through the play's subject but through the character's language, actions, behavior, conflicts. I seem to be in dual minds as to whether this works for or against the play. It seems the former in most instances but apparently enough people were shocked and took exception to it (based on some reactions in the audience when I saw it, this still seems to be true). Maybe that’s what Tendulkar had in mind. Also I wonder how much of it was contributed by the play's original director, Kamlakar Sarang, in his treatment of the play, interpretation of characters and its depiction on stage. (I have seen comments from no other than theater veteran Vijaya Mehta, about how director Jabbar Patel's choice of form, for another of Tendulkar's play 'Ghashiram Kotwal', feels overpowering the content)

I am unfortunate enough not to have seen the original play so I cannot make any comparisons with the recent production. But it is my guess that it has its heavy influence. That said all the main actors, Sayaji Shinde, Sonali Kulkarni and Chinmayee Sumit do a truly amazing job, perfectly slipping into their roles.

Lastly the question comes of relevance of the play as of today. Only in the recent years the Indian Supreme court has ruled that cohabitation out of wedlock is legal. Divorce/ remarriages are much more common. More women are independent, so as not to fall prey to any social vultures. So at least that aspect seems somewhat dampened if not totally eliminated. However the survival game of every living being, where money, relations, emotions are freely traded, is very much in play as it has been throughout the history of mankind.  So every generation is bound to have a Laxmi, a Champa and a Sakharam amongst it, in some form or other no matter what.

Suresh Nair
 (Apr - 2010)

तुझीच याद

जेव्हा  उदास  वाटे,  खंतावल्या  मनाला

तेव्हा  तुझीच  याद,  देते  मला  दिलासा

जेव्हा  हिवाळी  वारा,  देहास  दे  शहारा

तेव्हा   तुझीच  याद,  शेकावया   निखारा

जेव्हा  तहानलेल्या,  ओठास  आस  न्यारी

तेव्हा  तुझीच  याद,  बेधुंद  मद्य  प्याला

जेव्हा  जडावलेल्या, डोळ्यास  पेंग  भारी

तेव्हा  तुझीच  याद,  घेतो  जरा  उशाला

जेव्हा  सतारीतुनी,  स्वर  ये  सुनेसुनेसे

तेव्हा  तुझीच  याद,  झंकार  देई  तारा

जेव्हा  निरोप  द्याया,  येतील  लोक  अंती

तेव्हा  तुझीच  याद,  होईल  श्वेत  शेला

सुरेश नायर

 ३ /२०१०

रस्ता ओलांडता

आठवते  चतुर्थीला  गणपतीच्या  देवळात

आईचा  हात  धरून  दर्शन  घेताना

आठवते  अजून  तो  भरगर्दीतला  रस्ता

बाबांचा  हात  धरून  ओलांडताना

आठवतं  अंधुकसं  पहिल्यांदा  जेव्हा

आईनं  शाळेत  सोडलं  होतं

आठवतं  जेव्हा,  माझ्या  हट्टाखातर

बाबांनी  खांद्यावर  घेतलं  होतं

देवळात  असो  वा  रस्ता  ओलांडता

किती  सुरक्षित  आहोत  वाटायचे

खांद्यावर  बसून  बाबांच्या  मला

आपण  उंच  झालो  असे  भासायचे

कित्येकसे   रस्ते  असे   ओलांडत   गेलो

उंचीने  अन  वयाने   वाढत  गेलो

पुस्तकातले,  अनुभवाचे  धडे  गिरवत

सुसंस्कृत,  सुशिक्षित,  सुखवस्तू   झालो

हाताला   आधाराची   नको   झाली   गरज

कसलेही  भवताली  नको  झाले   कडे

अन  रस्ता  पार  करताना  जाणवले  कधी

कसे  आपण  एकटेच  आलो  आहोत   पुढे

आई  बाबा  जसे  होते  तिथेच  राहिले

रस्त्याच्या  पलीकडे  दुसरया  बाजूला

मधेच  कधीतरी  आमच्यामधला  तो

रस्ता  मात्र  काहीसा  रुंद  झाला

रूढी  परंपरा  जरी  त्याच  असल्या

तरी  आचार-विचारांचा  फरक  पडला

घर,  भिंती,  खिडक्या  त्याच  असल्या

तरी  पडदे  व  भिंतींचा  रंग  बदलला

कळत  नाही  दोष  हा  त्यांचा,  माझा,

कि  नियम  जुना  पिढ्यानपिढ्यांचा

वाऱ्यासोबत   झाडापासून   दूर  कुठेसे

बियांनी  मुळे  नवीन  धरण्याचा

कधी  येतो  प्रश्न   माझ्या  मनात

होईल  का  पुन्हा  तो  रस्ता  अरुंद?

गडद  निळ्या  रंगाची  एखादीतरी

शोभेल  का  घरातली  खोली  वा  भिंत?

समोरचा  दिवा  मग  हिरवा  होतो

अन  गाड्यांचा  ओंढा  पुढे  वाहतो

आरशात  मुलांना  हसताना  पाहत

मीही  आपली  गाडी  चालवू  लागतो

सुरेश नायर

 ३ /२०१०

होळीची लावणी

(खास होळी निमित्त ही लावणी.  मीराबाईंच्या  " केनो संग खेलू होरी,  पिया  त्यज  गये  है अकेली" या  वरून  स्फुरली.  चाल  पुरिया धनश्री/कल्याण वर आधारित.ऐकण्यास इथे क्लिक करा )  

गेली  संक्रांत  आली  बाई  होळी  हो

नाही  काही  तुमचा  पता

कुणासंग  पंचीम  रंगाची  मी  खेळू  हो

सन  भाग्याचा,  आहे  फार  मोठा

घरला  या  धनी, राग  आता  सोडा

तुम्हांसाठी  केली,  पुरणाची  पोळी  हो

दिस  उन्हाळी,  सोसवेना  उन

किती  पुसावं, घामाघूम  अंग

आग  लावी  राती, चंदनाची  चोळी  हो

तुमच्याविना  शेज, सुनी  सुनी  लागे

विझली  होळी  अन, राख  उरं  मागे,

रोज  खुणविते, चंद्रकोर  भाळी  हो

सुरेश नायर

३/२०१०

पंख

उडता   उडता   एकदा   एक   राघू

झाडाच्या   एका   फांदीवर   येऊन   बसतो

हिरवट   पिवळ्या   पिकल्या   पेरूला

आपल्या   लालबुंद   चोचीने   कोरु   लागतो

तोच   एक आवाज   येतो,  "सावध   सावध

लबाड  काळ्या   बोक्यापासून   जरा   जपून   रहा"

राघू   पाहतो, अंगणातल्या   पिंजऱ्यात   पोपट   दिसतो

म्हणतो   "धन्यवाद   मित्रा,  आहेस   तू   कसा "

पोपट  म्हणतो "एकदम   झकास,

ताज्या   हिरव्या   मिरच्या,  पेरूच्या   गोड   फोडी,

पिंजऱ्यातला   या   आयुष्याची   तुला

काय   म्हणून   सांगू   गोडी "

जो   तो   लाडाने   मला   मिठू   मिठू म्हणतो

मीही   त्यांना   मग   राम   राम करतो

सध्या   घेतोय  जरा   इंग्रजीचा  लेसन

'गुड   मोर्निंग,  टाटा,  थ्यांक  यु,  नो  मेन्शन'

राघू म्हणतो  "नशीबवान   मोठा   आहेस गड्या,

पिंजऱ्याचे   भोवती   तुला आहे   सरंक्षण

खाण्या   पिण्याचीही   नाही   काही   चणचण

वेळे   आधी   तुला  कधी   यायचे   नाही   मरण

मी   बापडा   उडत   असतो,  पंख   घेऊन   आपले

पोटासाठी   जिथे   तिथे   वणवण करत

आपले   तर   जगणे   तेवढेच   आहे   जोवर

पंखांमध्ये   दोन   या आहे  थोडी  ताकद

तुला  नाही  वाटत   कधी पिंजऱ्याबाहेर   यावे,

पंखांमध्ये   वारे   भरून   लांबवर   उडावे?"

हळू   आवाजात   पोपट म्हणतो "मालकाने   पंख  कापले

पिंजऱ्यात   राहतो   त्याला,  कशाला   पंख हवे ?

 तुटल्या   पंखाकडे   पाहत   राघू   पुढे   बोलत   नाही

जाताना   फक्त   म्हणतो  'मित्रा   आता  निघतो'

दूरवर त्याला जाताना  पाहत  पोपट  मात्र

पिंजऱ्यातल्या  झोक्यावर   हळू   झोके   घेत   राहतो

सुरेश नायर

२ /२०१०

घर

'घर'...... Dictionary मध्ये पाहिलं तर एक रुक्ष वर्णन सापडतं "a building in which people live; residence for human beings ". पण खरंच घर या शब्दाला अन्न, वस्त्र, निवारा या प्राथमिक  गरजेपेक्षा  कितीतरी  मोठा अर्थ आहे. अगदी लहानपणीच  चिऊ-काऊच्या  गोष्टीतून घराची आणि आपली भेट  होते आणि आयुष्यभर वेगवेगळ्या  रूपाने, वेगवेगळ्या  अर्थाने  ते कायम आपल्या  सोबत  राहते. यातूनच  मग "घर असावे  घरासारखे, नकोत  नुसत्या  भिंती,  तिथे  असावा  प्रेम-जिव्हाळा,  नकोत  नुसती  नाती" या सारखे  काव्य  रूप घेते. याच  घरावर  लिहिलेली  एक  कविता.

घर , एक  वास्तू,  विटा  मातीची

घर , एक  कल्पना,  प्रत्येकाच्या  मनाची

घर  थारा  निवारा, कष्टाचे  अन  घामाचे

घर  इच्छा  आशा, सुखद  आठवणींचे

घर  महाल, वाडा,  झोपडे, वारूळ  गुहा, खोपटे

कधी  कपार  उंच  कड्याची, कधी  भुयार  पोखरलेले

घर  बालपणीचे, भातुकलीतल्या  खेळातले

गोष्टीतल्या  चिऊ  काऊचे, एक  मेणाचे  एक  शेणाचे

घर  तारुण्याचे, जिद्ध  अपेक्षा  आकांक्षेचे

भविष्याच्या  ओढीचे,  गोड  गुलाबी  स्वप्नांचे

घर  वार्धक्याचे, आश्रयाचे  आधाराचे

 स्मरीत, विस्मरीत अश्या आठवणींच्या  गोतावळयाचे

घर  प्रेमाचे, विश्वासाचे,नातीगोती,  जुळल्या  मनांचे

घर  संशयाचे, विरल्या स्वप्नांचे, दुभंगले  विखुरले  विभागलेले

घर  असते प्रत्येकाचे, किती  भिंती खिडक्या  दारे

सजवायचे  कसे,  भरावे  कशाने, हे  ठरवावे  ज्याचे  त्याने

सुरेश नायर

२/२०१०

शून्य

शून्य  गाव  शून्य  वस्ती

शून्य  झाडे  शून्य  घरटी

शून्य  खिडक्या  शून्य  दारे

शून्य  भिंती  शून्य  वारे

शून्य  दिवा  शून्य  वाती

शून्य  पणती  शून्य  ज्योती

शून्य  शब्द  शून्य  अर्थ

शून्य  ओळी  शून्य  पानी

शून्य  डोळा  शून्य  आसू

शून्य  गाली  शून्य  हासू 

शून्य  अधिक  शून्य  वजा

शून्य  हाती  शून्य  बाकी

शून्य  जगतो  शून्य  आम्ही

शून्य  सारे   शून्य  मीही

सुरेश नायर

२ /२०१०

ह्या  कवितेचा  संदर्भ  नक्की  द्यायचा  कसा  हा  स्वतः  मला  प्रश्न  आहे. कारण  कधी, केव्हा  आणि  का  ह्या  अशा शून्याच्या  भकास  चित्राची  झलक  मला  दिसली  ते  सांगता  येणार  नाही. खूपच  नकारात्मक  भावना  आहेत  म्हणून   मी  ही  कविता  पूर्ण  न  करता  सोडून  देणार  होतो.  पण  दुर्दैवाची  वस्तुस्थिती  अशी   आहे  की  कित्येकांच्या  मनात  हे  असेच  चित्र  कदाचित  रोज  दिसत  असेल.  एकदा  कधीतरी  माझ्या  मनात  'One Flew Over The Cuckoo's Nest' हा चित्रपटही  डोकावून  गेला. 

आत्मजा

पक्षांची  मंजुळ  गाणी

निर्मळ  झऱ्याचे  पाणी

तशी  भासे  लोभसवाणी

माझी  छकुली  फुलराणी

क्षण  क्षण  दे  नव  आनंदा

मज  स्वप्नांची  पूर्तता

मी  कुशीत  तुजला  घेता

ये  अर्थ  जसा  जणू  गीता

काया  तव  जणू  का  साय

कर  इवले,  इवले  पाय

हरपून  भान  मज  जाय

नित  पाहणे  हाच  उपाय

झुलझुलते  हळू  रांगणे

बडबडते  मधु  बोलणे

खळखळूनी  कधी  हासणे

भूवरीच  ये  चांदणे

तू  पाळण्यात  अशी  निजती

शिंपल्यात  जणू  का  मोती

सृष्टी  अंगाई   गाती

वारा  तव  झोका  देती  

पाहू  मी  तुजला  कितीदा

घेऊ  तुज   कुशीत  कितीदा

मम   हृदयाची  हर्षदा

तू  माझी  गे  आत्मजा

सुरेश नायर

२ /२०१०

पाउस

ही कविता गीतरुपात ऐकण्यास इथे क्लिक करा 

असा  पाउस  पडावा, सुक्या  मातीस  ओलावा

धरीत्रीत  निजलेल्या, बिजा  अंकुर  फुटावा

असा  पाउस  पडावा, पिके  जोमाने  वाढावी

  दोन्ही  वेळा  चुलीवर, पुन्हा  भाकर  शिजावी

असा  पाउस  पडावा, त्याचा  पैसा  झाला  खोटा

नंदीबैल  यावा  दारी, सांगे  'सुट्टी  आज  शाळा'

असा  पाउस  पडावा, मोरपिसारा  फुलावा

घरी  दारी  अंगणात, राग  मल्हार  घुमावा

असा  पाउस  पडावा, झिम्मा  खेळतील  सरी

बळीराजा  ही  खेळेल, हिरव्या  रंगाची  पंचमी

असा  पाउस  पडावा, झरे  तुडुंब  वाहती

घेती  दरीतून  उड्या, त्यांची  धिटाई  केवढी

असा  पाउस  पडावा, पुर  यमुनेस  यावा

कुणी  गोपिका  बावरी, सखा  कृष्ण  कुणी  व्हावा

असा  पाउस  पडावा, सारे  चिंब  चिंब व्हावे

मेघ  धरेस  भेटता, त्यात  मीही  विरघळावे

सुरेश नायर

१/२०१०

अंतर

शब्दांच्या  सुंदर  जाळ्यात  मला  अडकवू  नकोस

वचनांच्या  खोल  बंधनात  उगा  बांधू  नकोस

बोटात  बोटे  गुंफून  दोघे  हवे  तेवढे  फिरू

मनगटाभोवती  मात्र  कधी,  नकोस  हात  धरू

सहज  सुटण्याइतकी  दोघांतली  गाठ सैल  नको

पण  श्वास  कोंडेल  असा  घट्ट  गळफासही  नको

रागावू  नको, माझी  प्रेमाची  कल्पना  जरा  निराळी  आहे

फक्त  भावनांचा  रस  नाही, अनुभवाचं  सारही  आहे

शेवटी  काही  असले  तरी  तू  'तू'  आहेस, मी  'मी'  आहे

दोघेमिळून  'आपण'  असलो  तरी…. त्यात  'पण'  आहे

म्हणून  म्हणते  एकमेकांना  थोडेसे  स्वातंत्र्य  राहू  दे

तुझ्या  माझ्यात,  जरासे  का  होईना,  अंतर  राहू  दे

 सुरेश नायर

१/२०१०

रानातली वाट

रानातून  जाणारी  ती  एकमेव  वाट

सत्तर  वर्षापुर्वीच  नाहीशी  झाली

उन-पावसाच्या  नित्याच्या  खेळात  आणि,

झाडाझुडपांच्या  गर्दीत, ती  कुठेशी  हरवली

आता  कधी  तुम्ही  तिथे  गेलात

तर  तुम्हाला  कळणारही  नाही

कि  सत्तर  वर्षापुर्वी  या  रानातून

एक  छानशी  वाट  जात  असे

आता  तिथे  आहेत, फक्त  पाखरांची  घरटी

आणि  मुंग्यांची  विचित्र  आकाराची  वारुळं

नाही  म्हणायला, कोल्हे , ससे  फिरतात  दिवसभर

वा  ऐकू  येते  कुणा  सुतारपक्षाची  अखंड  टकटक

पण  तरी  सुद्धा, एखाद्या  संध्याकाळी

जेव्हा  अंधार  सगळीकडे  दाटत  असतो

आणि  गार  वार  अंगाला  झोंबत  असतो,

जर  का  तुम्ही  त्या  रानात   गेलात

तर  तुम्हाला  ऐकू  येईल, घोड्यांच्या  टापांचा

मंद  आणि  एकलयी  आवाज

आणि  दिसेल  कुठेतरी  अधून  मधून,

धुक्यात  फडफडणारे  ते  श्वेत  वस्त्र

जसे  काही  कुणीतरी  एकटंच  दौडतय

संथ  गतीने, त्या  धूसर  एकांतात

त्या  पावलांनाही  ती  एकमेव  वाट

अनोळखी  नाही,  परिचित  आहे

पण  रानातून  जाणारी  ती  वाट  तर

सत्तर  वर्षापुर्वीच  नाहीशी  झाली!

(मुळ  कविता  रुड्यार्ड  किप्लिंग  यांची – 'The Way  Through The Woods')

यंदाच्या कॅम्पिंगची गोष्ट आहे. रिवाजाप्रमाणे रात्री शेकोटी भोवती मंडळी गोळा झाली आणि अंताक्षरीला सुरुवात झाली. मधेच एका  मित्राने 'अरे गाणी पुरे झाली, आता भुताच्या गोष्टी सांगा' अशी मागणी केली. हिंदी-मराठी गाण्यांच्या सुलभ आणि ओळखीच्या वाटेवर रमलेल्या सर्वांना मात्र ही भूताटकीची वाट रुचली नसावी, म्हणून या मागणीला फारसा दुजोरा मिळाला नाही. किंवा 'भुताच्या गोष्टी सांगायला लहान का आहोत' असा विचार आला असेल कदाचित मनात.

असो. आपले हे असेच होते. ज्या गोष्टीबद्दल एका वयात कुतूहल, गूढ , भीती वगैरे वाटते ते सारे पुढे मात्र नाहीसे होते. आपण 'mature' होतो कि आपल्या भावनांचा कोवळेपणा जाऊन निबरपणा येतो कोण जाणे. माझ्या मनात मात्र यावरून दोन गोष्टी आठवल्या. एक म्हणजे रुड्यार्ड किप्लिंग यांची आम्हाला असलेली कॉलेज मधील कविता व त्याचे मी केलेले मराठी रुपांतर आणि आमच्या लहानपणीची 'निंबाची अळी '.

लहानपणी आम्ही पुण्याला फर्ग्युसन रस्त्यावर राहायचो त्या चाळीच्या मागच्या बाजूला एक छोटीशी अरुंद गल्ली होती. भरभर चाललो तर ५-७ मिनिटात अंतर कापता येईल एवढी. दोन्ही बाजूला झाडांनी व्यापलेली, फक्त काही घरांची मागची बाजू ओझरती दिसे. रीतसर नावहि नव्हते तिला. पण दोन तीन कडूलिंबाची झाडे होती म्हणून कि काय तिचे नाव 'निंबाची अळी' असे पडले होते. मुळ रहदारीचा रस्ता नसल्यामुळे भर दिवसा आम्ही मुले खुशाल सायकल चालवणे, चोर पोलीस, लंगडी असे खेळ तिथे खेळत असू. संध्याकाळ झाली आणि अंधारून यायला लागले कि मात्र आमचा तिथे वावर नसे.

उन्हाळ्याच्या सुट्टीत हनुमान टेकडी, कमला नेहरू पार्क अशा ठिकाणी संध्याकाळी आम्हा पोरांची टोळी फिरायला, खेळायला जायची. परत येताना मात्र 'निंबाच्या अळी' चा shortcut चुकवत जरा लांबचा वळसा घालून आम्ही घरी येत असू. एकही दिवा नसलेली, झाडांमुळे अधिकच अंधार गुडूप अशी, रात-राणी, जाई-जुई, चाफा यांच्या वासाने घमघमलेली ती अरुंद वाट, आम्हाला अगदी भयावह वाटे. त्यात अस्सल चाळीचा गुणधर्म त्यामुळे येवढ्याचे तेवढे होऊन भुताखेताच्या अनेक कथा त्या गल्लीशी जुळल्या होत्या. पांढरी साडी घालून फुले वेचणारी बाई, दोन मजली असा उंचच उंच माणूस, सायकल चालवणारी उलट्या पायाची पोरे अशा एक ना दहा कथा. कदाचित मुलांनी संध्याकाळी मुकाट घरी येऊन अभ्यास करावा म्हणून मोठ्यांनीच भीती घातली असेल!

यामुळेच कि काय कदाचित कॉलेज मध्ये असताना ही कविता वाचली तेव्हा मनात घर करून बसली. आपली मराठी भाषा कवितेत समृद्ध आहे, विषयही वेगवेगळे. पण अशी एखादी कविता वाचल्याचे मला आठवत नाही. मुळच्या कोकणातले श्री. ना. पेंडसे, गोनीदा, आरती प्रभू यांच्या कथा कादंबरीत अशा गूढ भुताखेताच्या गोष्टी आढळतात. पण कवितेत मात्र अगदी नाहीच म्हणा ना. असो, नक्की कारण आठवत नाही पण मी या कवितेचे रुपांतर केले एवढे खरे. रुपांतर हा शब्द मुद्दाम वापरला कारण हे शब्दशः भाषांतर नाहीये. उदाहरणार्थ वातावरण निर्मितीकरता किप्लिंगच्या रानातले otter, badger, ring-dove असे प्राणी, पक्षी जाऊन तिथे मुंग्यांची वारुळं, ससे, कोल्हे, सुतारपक्षी आले. काही ठिकाणी मात्र मूळ कवितेचे शब्द जसेच्या तसे आणले (Misty Solitudes - धूसर एकांत).

इंटरनेटवर पुन्हा ही कविता शोधताना अनेकांनी त्याचे केलेले रसग्रहण वाचायला मिळाले. कुणाला त्यातले गूढ वातावरण आवडले, तर काहींच्या मते सत्तर वर्षाचा काळ हा साधारण माणसाचा जीवनकाल, म्हणून ती वाट म्हणजे आपला हरवलेला आयुष्यकाल आहे, वगैरे, वगैरे. मला मात्र या हरवलेल्या वाटेसारखी लहानपणीची ती 'निंबाची अळी' आठवते. आता ती चाळहि गेली आणि ती अरुंद गल्लीही. आहे फक्त एक भली मोठी office complex ची ईमारत, सदैव माणसांनी गजबजलेली. रात्री सुद्धा दिव्यांच्या प्रकाशात लखलखणारी. कुणाला शोधूनहि दिसणार नाही ती निंबाची झाडं, ती वाट. किप्लिंगच्या हरवलेल्या वाटेवर दौडणार्र्या त्या अनोळखी स्वारासारख्या, माझ्या आठवणी मात्र त्या अंधारलेल्या 'निंबाच्या अळीत' कधीकधी फिरून येतात. रातराणी आणि चाफ्याचा घमघमाट येतो. डोळे घट्ट मिटले जातात. क्षणभर अंगावर काटा येतो, आणि तसाच निघून जातो.……

सुरेश नायर
९/२००९

Quatrains

Winds humming,

Through the grass,

I sit and listen,

As moments pass

*** 

Life is a brook

Let it run free

To join some river

And a far off sea

 ***  

A message in a bottle

He finds ashore

It tells a half story

He waits for more

***

Silence speaks

If only you listen

Even broken mirrors

Show reflection

***

You are strong

I acknowledge

My smartness though

Has an edge

*** 

Events Occur

Moment Fly

Memories Linger

Until we die

Conscience

The Air I breathe, is the same as you

The scents I smell, you smell too

We feel the same, touch on us

Then why is there, such a fuss

That You and I are not one

We're not same, but different

For when my thoughts, go in vain

You're the one, who feels the pain

And when of truth, I lose sight

You're the one, who finds me right

I think I know now, who you are

It seems I need not, look too far

You're part of me, but not the whole

You're my conscience, you're my soul.

Suresh Nair

(Apr 07)

Farewell, Friends

It’s the saddest day of all,

Farewell oh, all my friends

We came along so far

Around life's curves and bends

We played as kids on streets

And grew up wise old men

Each one his share of pleasure

Each one his share of pain

We shared some great good laughs

And shed some tears together

And whether drunk or in death

Gave each other our shoulder

We had our share of fights

Didn't see each eye to eye

But every time, we came along

As time went by and by

Each moment spent together

Our bonds just grew stronger

We were all friends forever

We will be friends forever

Suresh Nair

(Feb 07)

Strangers

Let's pretend to be strangers

Without a history,

What happens between us,

Remain a mystery.

Because the past will haunt us

And future's uncertain,

Let's enjoy the moment

Neither of us interned

Suresh Nair

Feb 2007

Live On

Why is it that life goes on

Though the desire to live ceases

The softness of the skin long lost,

All there's left are creases

Legs too weak to hold upright,

The mind plays tricks on you,

The sight is just a blurry face

Those ears deceive you too

Maybe there are some in your life

Who care and love you much

Who share their memories with you

Who longed once for your touch

So God says, 'Live on for a while,

It may not mean much to you,

But every moment that you live,

Brings countless joy to those few"

Suresh Nair

(Feb 07)

शब्द शब्द जपून ऐक

आपल्या सर्वांनाच गाणी ऐकायला आवडतात. मग ते चित्रगीत असो, भावगीत असो, नाट्यगीत असो वा भक्तीगीत असो. मराठीत तर याचा जणू खजिनाच आहे. आणि विशेष म्हणजे बहुसंख्य गाणी फक्त त्यांच्या चाली अथवा गायकीमुळेच नाही तर त्यांच्या शब्दांमुळेही लोकप्रिय झाली आहेत. सर्वसामान्य लोकांना काव्यवाचनाची वगैरे खूप आवड नसली तरी अशा गाण्यांमधून येणाऱ्या कवीकल्पनांची आणि शब्दसौंदर्याची दखल ते घेतल्याशिवाय रहात नाहीत.

आपल्या अवतीभवती नेहमी काहीतरी घडत असतं. सामान्यतः आपल्याला याचे काही वाटत नाही पण एखादा कवी किंवा गीतकार तेच कसे वेगळ्या प्रकारे पाहतो याचे फार छान नमुने आहेत. " जे न देखे रवी, ते ते देखे कवी " असे म्हणतात ते काही खोटे नाही. घरात नवीन पाहुणा येणार म्हटलं की त्याचे भावी आई वडीलच नव्हे तर इतर सगेसोयरे सुद्धा मुलगा का मुलगी याची कितीतरी चर्चा करतात. पण हेच एखादी कवयित्री गीतात विचारते, "हाती काय येई, जाई की मोगरा?" (भरून भरून आभाळ आलंय)

प्रेम ही भावना बऱ्याच जणांनी अनुभवली असेल. " नाही कशी म्हणू तुला विडा रे दुपारी , परी थोरांच्या समोर घ्यायची सुपारी" असे म्हणणाऱ्या प्रेयसीची द्विधा मनस्थिती किंवा " समयीच्या शुभ्र कळ्या उमलवून लवते, केसातच फुललेली जाई पायाशी पडते" अशा शब्दातील एका नववधूच्या मनातील कोमल भावना आरती प्रभू किती तरल आणि भावपूर्ण शब्दात सांगतात. एखाद्या प्रेमी युगुलाला एकमेकांचा स्पर्श रोमांचित करतो, पण सुरेश भटांसारखे कवीच लिहू शकतात "श्वास तुझा मालकौंस, स्पर्श तुझा पारिजात " (चांदण्यात फिरताना).

कॉलेजमध्ये असताना एखाद्या मुलीला " तू चवळीची कवळी शेंग दिसते" असे म्हटले तर त्याचे उत्तर "आणि माझी चप्पल अशी दिसते " असे मिळाले असते. पण शाहीर होनाजी बाळा यांनीच नाही का त्या "नारी ss ग" ला "जशी चवळीची शेंग कवळी " असे वर्णिले आहे? माझ्या एका मित्राने "ग साजणी " या पिंजरा चित्रपटातील गीतातला "प्रितीचं बेण तुझ्या काळजात रुजवावं" याचा अर्थ सांगितला होता. उसाची पेरणी करताना, डोळे असलेल्या उसाचा छोटा भाग शेतकरी मातीत रुततात, त्याला बेण म्हणतात. काय सुंदर व्याख्या आहे नाही? शेवटी प्रेमाइतक्या गोड भावनेला उसाशिवाय आणिक कशाची उपमा शोभेल? तसेच शांता शेळकेंनी केलेल्या तरुण मुलीचे वर्णन "जशी मावळत्या उन्हात, केवड्याच्या बनात नागीण सळसळली " किती अप्रतिम आहे. कॉलेजच्या कट्ट्याकट्ट्यावर ही ओळ कितीतरी पिढ्या अजरामर राहील.

फक्त आनंदी गोष्टीच मोहक शब्दात मांडता येतात असे नाही. गंभीर आणि करुण प्रसंगही तितक्याच ताकदीने शब्दात मांडता येतात. "विरहात चिंब भिजुनी, प्रीती फुलोनी यावी " (स्वप्नातल्या कळ्यांनो) ही कल्पना जितकी करुण, तितकीच सुंदर! "कोण मेले कोणासाठी रक्त ओकून ?" (कुणाच्या खांद्यावर कुणाचे ओझे) अशा भेदक प्रश्नातून एक विदारक सत्य सामोरी येते. "गेले द्यायचे राहून, तुझे नक्षत्रांचे देणे" हे गाणे जितके गायला अवघड , तितकाच त्याचा अर्थही खोल. "आता मनाचा दगड, घेतो कण्हत उशाला, होते कळ्यांचे निर्माल्य आणि पानांचा पाचोळा ". बहुतेकांच्या जीवनातले नैराश्य आणि वैफल्य किती अचूकतेने टिपलय या काव्यपंक्ती मध्ये.

हा माझा एक छोटासा प्रयत्न होता गाण्यातल्या शब्दांचे सामर्थ्य आपल्यासमोर आणण्याचा. ही अपेक्षा बाळगून की यापुढे तुम्ही जेव्हा काही ऐकाल तेव्हा त्या शब्दांवर थोडे थांबाल, त्याचा अर्थ उकलण्याचा प्रयत्न कराल आणि त्याची गोडी चाखाल. कुणीसे म्हटलेच आहे "शब्द शब्द जपुनी ठेव, बकुळीच्या फुलापरी". आणि शेवटी "शब्दांवाचून कळले सारे शब्दांच्या पलीकडले " हे सांगायलाही शब्दांचीच गरज पडते, नाही का?

सुरेश नायर
२००६

की?

चंद्राचा  मंद  प्रकाश  की  तुझ्या  चेहऱ्याची  तजेलता

बावरल्या  हरणीचे  पळणे  की  तुझ्या  डोळ्यातली चंचलता

फुलपाखराचे  सहज  उडणे  की  तुझे  असे  बागडणे

वाऱ्याची  जराशी झुळूक  की  तुझे  उगी  गुणगुणणे

अंगावरून  मोरपीस  फिरणे  की  तुझा  हलका  स्पर्श

पाण्यावर  तरंगणाऱ्या  लहरी  की  तुझ्या  मनातला  हर्ष

जाईच्या  फुलांचे  कोमेजणे  की  तुझे  उगी  हिरमुसणे

काचेच्या  बांगड्यांचे  किणकिणणे  की  तुझे  निखळ  हसणे

मुग्ध  मी  मोहित  मी  की  कल्पनेत  मन  रंगलेले

सत्य  तू  असत्य  तू  की  स्वप्न  जागेपणी  पाहिलेले

 सुरेश नायर

२००६

तू अशी स्वप्नात माझ्या

तू  अशी  स्वप्नात  माझ्या  सारखी  येऊ  नको

येउनी  रात्रीस  माझी  झोप  तू  नेऊ  नको

चांदणे  होऊन  माझे  अंग  तू  जाळीस  का

दूर  राहुनी  उभी  माझी  चिता  पाहू  नको

होऊनी  विषकन्यका  ओठास  या  चुंबीस   का

प्राशुनी  ते  विष  मी  झुरता  अशी  हासू  नको

मांडला  हा  डाव  तू  माझेच  होई  खेळणे

टाकुनी  फासे  अशी  हा  खेळ  तू  खेळू  नको

सुरेश नायर

चारोळ्या - पान तीन

सुखाच्या  कल्पना

प्रत्येकाच्या  निराळ्या

कुणाला  गुलाब हवा

कुणाला  बकुळीच्या  कळ्या

शेकडो  श्वासांपैकी

तेवढेच  आठवतात मला

जेव्हा  जेव्हा  त्यातून

तुझा  गंध  आला

तुझा  गंध  घेऊन  येतो

वारा  हा  बेभान

पावलांना  मग  पंख  फुटतात

शोधते  रानोरान

वाऱ्याचा  वेगही  कधी

सहज  मंदावतो

तुझ्या  गंधाने  वेडा

तोही   छंदावतो

  

दुख्खामध्ये   डोळ्यांनी

एवढे  अश्रू  गाळले 

की सुखाकरता थोडे

आनंदाश्रूही  नाही  उरले

माझ्या  गुणांचं  कौतुक

तुला  कधीच  नव्हतं

सोडून  जाताना  कारण  मात्र

माझ्या  अवगुणांच  होतं

प्रत्येकाच्या  कपाळी  म्हणे

भाग्य  लिहिलेलं  असतं

आठ्या  पडून  म्हणूनच  ते

चुरगळायचं  नसतं 

तुझ्या  समवेत  कळलेच  नाही

रात्र  कशी  सरली

समयीची  ज्योतही आता

हलकेच  पेंगू  लागली

सारं  काही  विसरायचं

मनात  ठरवतो  कधी

तेवढं  मात्र विसरतो

बाकी  आठवे  सर्वकाही

कोरड्या  अर्थशून्य  जगात

एक  तुझा  स्पर्श  ओला

ओसाड  माळावरच्या  बाभळीला

बांधलेला  जणू  झूला

रात्रीची  झोपही

तूच  दूर  सरली

पहाटेची  स्वप्नही

तुझ्या  मिठीत  विरली

सहज  तुझे  पाठीशी येऊन

कानाशी  फुंकरणे

फुलपाखरू  होऊन  मनाचे  मग

अलगदसे  उडणे

कधी  तुझा  स्पर्शही  मला

मोरपिसापरी  भासे

आताशा  तुझे  श्वासही

वाटतात  जणू  उसासे

सत्यही  कधी  कधी

स्वप्नापरी  भासतं

खरं  मानायला  माझं

मन  तयार  नसतं

पौर्णिमेचा  चंद्र  जसा

निळ्या  तळ्यात  तरंगतो

तुझा  चेहरा  तसा

माझ्या  डोळ्यात  हासतो

‎चारोळ्या‎ - पान दोन

गालावरून  कधी  तुझ्या

आसवांचे  ओघळणे

हेही  एक  रूप  तुझे

भासते  लोभसवाणे

देहरूपी  सतारीला

हृदयाची  एक  तार

रात्रंदिवस  छेडी  जणू

श्वासांचा  गंधार

माझ्या  मृत्यूवर  माझा

राग  मुळी  नसावा

मात्र  एक अश्रू तेव्हा

डोळ्यात  तुझ्या  असावा

चारचौघात  तुला पाहूनही

न  पाहिल्यासारखं  करते

एकांतात  मात्र  तू  नसतानाही

तुलाच  पाहत असते

तू  जवळी  असते

भान  मला  नसते

क्षण  क्षण  जाती  कसे

रात्र  कशी  सरते

सारेच सुखाचे  सोबती

दुख्खात  कुणीच  नसते

प्रकाशातली  सखी  सावलीही

अंधारात  सोबत नसते

प्रेमातले  रुसवे  फुगवे

सागरासारखे  असावे

ओहोटीला  दुरावा  जरी

भरतीला  मागे  फिरावे

स्वर्गलोकीचा  प्राजक्त

पृथ्वीवर  उभा  असतो

आसवांची  फुले  करून  का

ढाळीत  सदा  असतो?

माणसे  तशीच  राहतात

युग  फक्त  सरते

महाभारतातली  द्रौपदी

कलियुगातही  झुरते

‎चारोळ्या‎ - पान एक

लिहावे  म्हणतो  काही

पण  सुचत  काही  नाही

माझ्यावाचून  अपुरा  तू

प्रेरणा  सांगून  जाई

माझ्या  हृदयाची  स्पंदने

तुझा  हळुवार  श्वास

प्रणयी  संगीताचा  जणू

एक  नवा  आभास

तुझी  जागा  मनामध्ये

अपुरीच  राहिली

फुल  खुडलेल्या देठाला का

कधी  पुन्हा  कळी  आली?

लोचनिचे  शब्द  माझे

तूच  घ्यावे  जाणुनी

शब्द  जाती  दूर  दूर

स्पर्शिता ही लेखणी

दृष्ट  लागण्याजोगी

तुझ्या  गालावरची  खळी

जपून  ठेव  जशी  काही

मोगऱ्याची  कळी

रात्री  कधी  कळीचे

उमलून  फुल  झाले

आरशात  पाहताना

मी  यौवनात  आले

पत्रातल्या  शब्दांना

अर्थ  मुळी  नसतात

रिकाम्या  जागा  तेवढ्या

काही  सांगून  जातात

आताशा  डोळ्यात

आषाढ  मेघ  येऊन  वसलाय

मनात  मात्र  माझ्या

वैशाख  वणवा  पेटलाय

रात्रभर  जागून  चंद्राने

चांदण्यांचे   पीक  राखले

पहाटेस  मात्र  सूर्याने

सारेच  चोरून  नेले

नियती

'बंद ओठांनी निघाला' ह्या सर्वसाक्षी चित्रपटातील गीताच्या चालावर रचलेले गीत. ऐकण्यास इथे क्लिक करा

गीत  ओठातून  येता  सूर  माझा  हरवला

घोट  एखादाच  घेता  जाहला  पेला  रिता

चाललो  होतो  सुखाने  घेत  वळणे  एकला

टाकुनी  मागे  दऱ्या  अन  पर्वतांच्या  शृंखला

तोच  एका  वादळाने  मार्ग  माझा  रोखला

गीत  ओठातून  येता  सूर  माझा  हरवला

गवसले  होते  मला ते  साठ्वूनी  ठेविले

पण  एका  क्षणात  सारे  मजपासून  दुरावले

कोण  मी?  हिशेब  सारा  नियतीने  हा  मांडला

गीत  ओठातून  येता  सूर  माझा  हरवला

सुरेश नायर

१९९६ 

जीवनी तू भेटलीस मला

(हे  गीत  जगजीत  सिंग  यांच्या "तुमको  देखा तो  ये  खयाल  आया"  या  गीताच्या  चालीवर  रचले  आहे. ऐकण्यास इथे क्लिक करा)

हर्षभावांचा  झुलतोय  झुला

जीवनी  तू  भेटलीस  मला 

कोरडे  अर्थशून्य  होते  सारे

तोच  जाणवला  तुझा  स्पर्श  ओला

जीवनी  तू  भेटलीस  मला 

शब्द  नजरेचे  अर्थ  भावांचे

लक्ष  रचना  अशा  रचिल्या  गेल्या

जीवनी  तू  भेटलीस  मला 

गुंफता  हात  गात्र  हे  स्फुरले

रात्र  सरली  सौख्यदिन  आला

जीवनी  तू  भेटलीस  मला 

सुरेश नायर

प्रियकर

 देखता  लोचनी, गुंफलो  वचनी

गेलो  हरपुनी पाहता तुला

सोडून जगाला, विसरून स्वतःला

तुझाच  झाला प्रियकर  हा

तृषित मनात, आनंदतुषार

आनंदघन कि बरसला

पहिल्या प्रीतीची, पहिली सर

पालवी पहिली ये बहरा

  

सुरेश नायर

प्रीत

श्रीरंगाने  मारला  खडा

घट  शिरीचा  फुटला

नखशिखांत  भिजले,  पुरी  मी 

तोलही  माझा  सुटला

यमुनातीरीच्या  वाळूवरती

पडले   कशी   कळेना

जाऊ  कशी  आता  घरी  मी

असह्य  या  वेदना

गर्द  रान  हे  दाट  सभोती

संध्येच्या  वेळेला

अडले  कशी  मी  या  एकांती

सखीही  ना  संगतीला

श्रीरंगाला   मग   पाहवेना

दीनवाणी  मम  स्थिती

उचलून  घेता  बाहुत  त्याच्या

बहरून  आली  प्रीती

या  प्रीतीचे  रूप  चिरंतन

युगायुगांची   बाधा

लक्ष  गौळणी  गोकुळी  जरी  का

एकच  वेडी  राधा

सुरेश नायर

(१९८९)

पश्चिमेला सूर्य ढळला

'तिन्ही सांजा सखे मिळाल्या' जेव्हा मी पहिल्यांदा ऐकलं त्यावरून हे गीत सुचलं. सुरुवात जरी तशी असली तरी पहिल्या ओळीनंतर चाल बदलते. 

पश्चिमेला सूर्य ढळला

दही दिशा अंधारल्या

नभी तारका उगवल्या

गार वारा कुठून आला

कुणी माझ्या मनास ऐसा

हळुवार स्पर्श केला 

जाई जुई उमलल्या

रातराणीस कैफ चढला

गंध चोहीकडे पसरला

मनी माझ्या तरंग उठला

छाया वृक्षतृणांच्या

झाल्या दाट काळ्या

सागर हा शांत झाला

परी लाटा मनी उसळल्या

Twilight

Slowly the sun is hiding

Behind the mountain peaks

The twilight light is resting

Over the tops of trees

The doves and the sparrows

Are returning to their nest

The rabbits in their burrows

In peace, are taking rest

The flowers fall silent

Below the trees they lie

Their sweet, mild fragrance

Is filling the air with joy

Soon the night will join

With darkness in the woods

Alone the moon will shine

In sky clear of clouds

Suresh Nair

1987